Թվում է, թե սահմանադրական հանրաքվեի թեման փակվեց։
Իրականությունը բոլորովին այլ է, քանզի սահմանադրական հանրաքվեի իրական հետեւանքները, որպես քաղաքական գործոն, դեռ դրսեւորվելու են որպես առաջիկա իշխանության կարեւոր գործիք։ Նկատի ունենք հանրաքվեի ամենաանսպասելի ու կարեւոր արդյունքը, հետեւանքը՝ հասարակության վերաբերմունքը։
Առաջին անգամը չէ, որ վարչախումբն ընտրություններ է կեղծում՝ դրանով, ըստ էության, իշխանության յուրացման ծանրագույն հանցանք գործելով։ Ճիշտ է՝ ամեն անգամ ընտրություններ կեղծելուց հետո ավելացել է կեղծարար վարչախմբի նկատմամբ անվստահությունը, զայրույթը, ատելությունը։ Եղել են հետընտրական բողոքի եւ ընդվզման սուր ու զանգվածային զարգացումներ՝ փողոց ու հրապարակ հանելով մինչեւ մի քանի հարյուր հազար մարդ։ 2004 թվականի ապրիլի 12-ին բողոքի այդ ցույցերի դեմ ընտրակեղծարար վարչախումբը բռնի ուժ գործադրեց, 2008 թ. մարտի 1-ին, ոստիկանության ուժերով խաղաղ ցուցարարների վրա բարբարոսական հարձակումն անբավարար համարելով, նրանց դեմ բանակը հանվեց, 10 մարդ սպանեց։
Եւ, այդ բոլորով հանդերձ, հասարակության բացասական վերաբուրմունքը՝ ատելության, զայրույթի ու զզվանքի տեսքով, երբեք այնքան անխառն, այնքան համատարած, այնքան խորը չէր եղել, ինչքան դեկտեմբերի 6-ի քվեարկությունից հետո։ Այս իրողության ապացույցը հրապարակներում ու փողոցներում չպետք է փնտրել բողոքի ցույցերի տեսքով։ Դա յուրաքանչյուրը ոչ միայն տեսնում է իր մեջ, այլեւ սեփական շրջապատում ու, անգամ զարմանքով, արձանագրում դա։
Այս երեւույթը հատկապես բացատրության կարիք ունի, երբ նկատի ենք ունենում, որ խոսքը սահմանադրական հանրաքվեի մասին է։ Բանն այն է, որ նախագահական ու խորհրդարանական ընտրություններում կոնկրետ մարդկանց իշխանության հարց է լուծվում, սահմանադրության քվեարկության դեպքում դրա ելքը շատ միջնորդավորված է առնչվում մարդկանց, մարդկանց խմբերի, խավերի եւ այլն շահերին (մեծագույն մասը դա չի էլ գիտակցում կամ տեսնում)։ Ուստիեւ՝ անմիջական առարկայական շահագրգռվածության աստիճանն այս դեպքում շատ ավելի ցածր է։ Ըստ այդմ էլ՝ հանրաքվեների դեպքում հասարակության ակտիվ ներգրավվածությունն ու վերաբերմունքն անհամեմատ թույլ է ինչպես մասնակցության, այնպես էլ կատարված կեղծիքների դեմ բողոքելու առումով։ Մեզ մոտ դրա ապացույցներն են, թեկուզ՝ 2003 եւ 2005 թվականների սահմանադրական հանրաքվեները։
Այսինքն՝ Հայաստանի ժողովուրդը տեսել էր վարչախմբի կողմից անցկացված շատ ավելի կոպիտ, ծեծուջարդով, ընդհուպ սպանություններով ուղեկցված համապետական քվեարկություններ։ Տեսել էր տոկոսային առումով նույնքան, գուցեեւ շատ ավելի մեծամասշտաբ կեղծիքներ։ Տեսել էր շատ ավելի լկտի, ցինիկ ու բարբարոսական վերաբերմունք։ Արդ՝ ի՞նչն է պատճառը, որ անսպասելիորեն այդքան համատարած եղավ դեկտեմբերի 6-ի հանրաքվեի հետեւանքով ժողովրդի վիրավորվածությունը՝ իր լայնությամբ ու խորությամբ գերազանցելով մինչ այս եղած բոլոր համապետական քվեարկություններին՝ լինեն դրանք ընտրություններ թե հանրաքվեներ։
Բնականաբար, հարցի պատասխանը չպետք է փնտրել հանրաքվեի դրված փաստաթղթի բովանդակության մեջ։ Հասարակության 99 և ավելի տոկոսն իրականում նման փաստաթղթերը չի կարդում։
Խնդիրը մատուցման ձեւի մեջ էր.
Ա) Սահմանադրությունը փոխելու մասին Ս. Սարգսյանը խոսեց անակնկալ։ Դրա մասին երբեք խոսք չէր եղել ո՛չ նրա, ո՛չ ՀՀԿ-ի նախընտրական ծրագրերում։
Բ) Առաջին անգամ այդ մասին խոսելով՝ նա միաժամանակ ասաց, թե ընդառաջում է ուրիշների՝ ընդդիմության ցանկությանը, իսկ ինքն անձամբ Հայաստանի համար ճիշտն ու նպատակահարմարը նախագահական համակարգն է համարում։
Գ) Քաղաքական շրջանակներն անմիջապես հասկացան, որ դա ընդամենը խաբեություն է, Ս. Սարգսյանը պարզապես ուզում է շրջանցել Սահմանադրության՝ երրորդ անգամ իշխանության գալու արգելքը եւ, խորհրդարանական համակարգ հաստատելու միջոցով, որեւէ պաշտոնով փաստացի մնալ իշխանության գլխին։ Նրա այս նախաձեռնության դեմ ի մի հավաքվեցին բոլոր, նաեւ՝ այն քաղաքական ուժերը, որոնց, իբր, մեծահոգաբար «ընդառաջում էր» Ս. Սարգսյանը։
Դ) Այս բացահայտման հասարակական հնչեղությունը կանխելու համար Ս. Սարգսյանը հանդիսավոր երդվեց, որ ինքը չի հավակնելու երկրի ղեկավարի դերի որեւէ պաշտոնում։
Ե) Երբ այս «կուտն» էլ ոչ մեկը չկերավ, նա ամենակոպիտ միջոցներով քանդեց Սահմանադրությունը փոխելու դեմ համախմբված ուժերի միասնությունը, մասնավորապես՝ ծանր հարված հասցնելով ԲՀԿ-ին։
Զ) Քարոզչության ընթացքում վարչախումբը, մի կողմից՝ ներկայացնում էր, թե Սահմանադրությունը փոխում է ապահովելու համար ընդդիմության՝ ազատ ընտրությունների միջոցով իշխանության գալու հնարավորությունը, հաստատելու իրավունքի եւ օրենքի գերիշխանություն, արդարադատություն, պաշտպանելու մարդու իրավունքները եւ այլն, մյուս կողմից՝ ամենատգեղ ձեւով ոտնահարում էր այդ ամենը։
Է) Իսկ երբ վերջապես գործի դրվեց նաեւ անձնագրեր ու ցուցակներ հավաքելու, ահաբեկելու, ընտրակաշառք բաժանելու, տարաբնույթ ճնշումներ բանեցնելու եւ այլ մեթոդները՝ անհեթեթությունը հասավ իր գագաթնակետին. ստացվեց, որ հակառակ «անհասկացող» ժողովրդի՝ նրան թալանող ու կեղեքող վարչախումբը կաշվից դուրս է գալիս, որպեսզի կեղեքվողին ու թալանվողին փրկի կեղեքվելուց, թալանվելուց, նրա համար ապահովի օրինական ու արդար երկրում ապրելու, բարձր կենսամակարդակ ունենալու հնարավորություն։
Ը) Հանրաքվեից երկու օր առաջ ինքը՝ Ս. Սարգսյանը լրացրեց պակասը՝ հրապարակավ դրժելով պետության մեջ առաջին դեմքի պաշտոնի չհավակնելու իր՝ դարձյալ հրապարակավ տված երդումը։
Ասել է թե՝ Սերժ Սարգսյանը ստի, խաբեության, ընդհուպ մանր ժուլիկության մեթոդներով փորձում էր «հարիֆի», անհասկացողի, ապուշի դեղ դնել մի ողջ ժողովրդի. դա վիրավորեց բոլորի մարդկային արժանապատվությունը։
Բոլորի աչքի առաջ երկրի ղեկավարը խաբում էր, երդմնազանց լինում, դա էլ նույն կերպ վիրավորեց բոլորի ազգային եւ քաղաքացիական արժանապատվությունը։
Քարոզչության մեկամսյա շրջանում հեռուստաեթերի օրական ընդամենը 2 րոպեն «ՈՉ»-ի միասնական շտաբին բավարար եղավ սահմանադրափոխության իրական նպատակի մասին արդեն իսկ տարածված պատկերացումը համատարած դարձնելու, համոզմունքի վերածելու ու մարդկանց ակտիվ հակազդեցության մղելու համար։ Իսկ այդ ակտիվ հակազդեցությունն արտահայտվեց հանրաքվեին զանգվածային մասնակցությամբ ու համատարած «ՈՉ» քվեարկելով։
Այստեղ մեր ունեցած փաստերի եւ ստացած բազմաթիվ ու համահունչ տեղեկատվության հիման վրա ասենք, որ այդ «համատարածը» շատ ավելին է եղել, քան կարող է երեւալ առաջին հայացքից։ Պետական ապարատի աշխատողների զգալի մասը «ՈՉ» է քվեարկել։ «Ոչ» են քվեարկել անգամ շատ բարձր պետական պաշտոններ զբաղեցնող մարդիկ։ «ՈՉ» է քվերկել բանակի մի մասը (տեղեկություններ կան որոշ զորամասերում այս առիթով «ծառայողական քննությունների» մասին։ Իսկ առավել բնութագրականը երկու այլ փաստ է։ «ՈՉ» է քվեարկել ոչ միայն ընտրակաշառք վերցնողների մեծ մասը (եթե նրանց քվեարկությունը հստակ չի վեահսկվել), այլ նաեւ լրացուցիչ ցուցակներով բազմակի քվեարկող «մոբիլ» խմբերում ընդգրկվածների մի մասը։ Շատերն են զարմանքով հայտնում, թե քվեարկության են գնացել եւ «ՈՉ» քվեարկել իրենց շրջապատից մարդիկ, ովքեր «կյանքում ընտրության չեն գնացել»։
Սա իրեն հայհոյված համարող, իր մարդկային եւ ազգային արժանապատվությունը խորապես վիրավորված ժողովրդի ռեակցիա էր։
Ո՞ր դեպքում չէր առաջանա նման հասարակական ընդդիմացում, ռեզոնանս։
Այն դեպքում, եթե Ս. Սարգսյանը շիտակ գտնվեր ժողովրդի հետ հարաբերություններում, չփորձեր նրան այդքան էժանագին, երկրի ղեկավարին անհարիր, ամոթալի մեթոդներով խաբել։ Այսինքն՝ ոչ թե ամբողջ Սահմանադրությունը փոխելու նախաձեռնությամբ հանդես գար, այլ գործող Սահմանադրության այն միակ հոդվածի փոփոխությամբ, որը թույլ չի տալիս որեւէ մեկին երկու անգամից ավելի անընդմեջ առաջադրվել նախագահի պաշտոնում։ Այսինքն՝ անձնական իշխանության երկարաձգման իր նպատակին հասներ այնպես, ինչպես դա արել են Միջին Ասիայում, Ադրբեջանում, Բելառուսում եւ այլն։
Ո՞ր դեպքում են երկրների նախագահները ընտրում անձնիշխանություն հաստատելու այս «շիտակ» ճանապարհը։
Երբ համոզված են, որ ունեն երկու՝ ներքին եւ արտաքին խոչընդոտ հաղթահարելու ռեսուրս։
Ա) Ներքին խոչընդոտը սեփական հասարակությունն է, նրա ընդդիմացումը։ Դա իշխանության հավերժացման ձգտող նախագահի համար հաղթահարելի է, երբ արդեն իսկ ժողովրդին հաջողվել է այնպիսի վիճակի հասցնել, որ նա այլեւս քաղաքականապես սպանված է եւ հոգեբանորեն իրեն ոչ թե քաղաքացի է զգում, այլ հպատակ, ի վիճակի չէ դիմակայելու։ Այդ քայլին դիմում են նաեւ այն դեպքում, երբ երկրի նախագահը հասարակության մեջ ինչ-որ կերպ կարողացել է պահպանել զգալի դրական վարկանիշ, որոշակի սոցիալական բազա, որի վրա հենվելով՝ կարող է հաղթահարել ժողովրդի մյուս մասի ընդդիմացումը։ Սերժ Սարգսյանը չուներ ո՛չ մեկը, ո՛չ մյուսը։
Բ) Արտաքին խոչընդոտը միջազգային ժողովրդավարական կառույցների եւ աշխարում ժողովրդավարության տարածման առաքելություն ստանձնած խոշոր երկրների դիմադրությունն է։ Ս. Սարգսյանն իր՝ ներքին օրինակարգության դեֆիցիտով եւ անձնական խոցելիությամբ չէր կարող հաղթահարել այդ խոչընդոտը։
Ահա թե ինչու նա չգնաց իշխանության հավերժացման այս կարճ, «փորձված» ու «շիտակ» ճանապարհով։ Իսկ ընտրած խոտոր ճանապարհը բերեց մի արդյունքի, որն առաջիկայում շատ լուրջ քաղաքական գործոն է դառնալու վարչախմբի ճակատագրի համար։ Կամ՝ Ս. Սարգսյանի սիրած թեւավոր արտահայտությամբ՝ նրա համար այս դեպքում, իրոք, «խիյարը թարս բուսնեց»։
http://www.ilur.am/news/view/51883.html