Wednesday, December 23, 2009

ՊԱՐԶԱԲԱՆՈՒՄ

  
“Հայկական ժամանակում” (18.12.09) տպագրված հոդվածիս մի միտքը՝ “Թերեւս առաջին անգամ հայ իրականության մեջ ընդդիմությունը դրսեւորեց քաղաքական պատասխանատվության որակներ, որոնք, ըստ մեզանում տարածված պատկերացումների, կարող է ունենալ իշխանությունը, բայց ոչ ընդդիմությունը՝ իշխանության համար պայքարը ստորադասելով երկրի շահերին” ՀԺԿ վարչության աշխատակազմին տեղիք է տվել ինձ անաչառության կոչ անել՝ մասնավորապես հիշեցնելով, որ նույնպիսի մտահոգությամբ է առաջնորդվել նաեւ Կ. Դեմիրճյանը 1998-ին եւ ՀԺԿ-ն, երբ սկզբունքային տարաձայնությունների պատճառով դուրս եկավ իշխանությունից։
Վերոբերյալ միտքս, որ վերաբերում է Հայ Ազգային Կոնգրեսին, բնականաբար, ամբողջությամբ վերաբերում է նաեւ Կոնգրեսին մաս կազմող բոլոր քաղաքական ուժերին՝ իրենց ողջ գործունեության ընթացքում՝ ներառելով ընդդիմադիր համաժողովրդական շարժումները 1988-90-ին, 1998-2004-ին եւ 2007-ից առ այսօր։ Հենց դա է եղել քաղաքական այն որակը, որ նրանց համախմբել է Կոնգրեսում։ Պարզապես, ոչ մեկ անգամ գրած լինելով այս մասին, չեմ կասկածել, թե նույն այս միտքն եմ արտահայտում կարճառոտ ձեւակերպմամբ, իմ համոզմամբ՝ ոչինչ զանց չառնելով։ Հակառակ դեպքում կստացվեր, թե այդ հատկանիշից զուրկ եմ համարել Կոնգրեսի մաս կազմող բոլոր քաղաքական ուժերին՝ իրենց ողջ գործունեության ընթացքում՝ ավելի քան 20 տարի ինքս անդամակցած լինելով դրանցից մեկին։ Սակայն, եթե իմ շարադրանքը տարընկալման տեղիք է տվել, նշանակում է, թե ինձ համար մարսված ու անկասկած միտքն ընթերցողին չեմ ներկայացրել բավարար հստակությամբ՝ այնպես, որ բացառվի այլ կերպ ընկալման որեւէ հնարավորություն։ Ուստիեւ՝ արված բարեկամական դիտողությունն այս իմաստով համարում եմ օգտակար, իսկ որոշ լրատվամիջոցների՝ այս առիթով հապշտապ մեկնաբանություններն՝ անտեղի։

ԱՇՈՏ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

“Հայկական ժամանակ” 23.12.09

Saturday, December 12, 2009

“ԱՌԱ՛Ջ ՀԱՅԱՍՏԱՆ”


Հանրապետական կուսակցության վերջերս տեղի ունեցած համագումարում Սերժ Սարգսյանի ելույթին տված բնորոշումների մեջ ամենից հաճախ օգտագործվողը “բրեժնեւյան”, “կոմունիստական” որակումն էր։ Նրանց համար, ովքեր ապրել են այդ շրջանը, դրանով ամեն ինչ ասված է եւ հասկանալի։ Համակարգը, որ ստեղծել են Ռ. Քոչարյանը, եւ Ս. Սարգսյանը, իրոք, վերականգնում է բռնապետական այն մեխանիզմները, որոնք հատուկ են ե՛ւ խորհրդային, ե՛ւ այլ բռնապետությունների համար։ Մի քանի շտրիխներով դիտարկենք Ս. Սարգսյանի ելույթը՝ մեզ ավելի ծանոթ խորհրդային իրականությանը նմանվելու տեսանկյունից՝ մի կողմ թողնելով այս ելույթում հեղինակի՝ նույն “բրեժնեւյան” ճառերը հիշեցնող տասնյակ տափակ ու անհեթեթ “աֆորիզմները”։

Ցինիզմը

“Ինքնաքննադատությունը” խորհրդային ղեկավարների ելույթների պարտադիր բաղադրիչներից էր։ Ս. Սարգսյանն էլ “ինքնաքննադատաբար” խոստովանում է, որ իրենք ժամանակին չեն կարողացել կանխատեսել համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի հետեւանքները Հայաստանի համար, եւ արձանագրում. “Մեր երկրում տնտեսական անկման ցուցանիշն անցավ 18 տոկոսի սահմանագիծը, մի բան, որ մեր ծրագրերից որեւէ մեկում չէր տեղավորվում”։ Իրոք, այն ժամանակ, երբ աշխարհի բոլոր երկրներում էին խոսում այս թեմայից ու նախապատրաստվում դրան, երբ այդ մասին զգուշացնում էր ընդդիմությունը՝ հուշելով նաեւ, թե ինչ կանխարգելիչ քայլեր պետք է ձեռնարկել դրա ազդեցությունը մեղմելու համար, Հայաստանի վարիչները անմեղսունակի ժպիտով հայտարարում, կամ լուրջ դեմքով “գիտականորեն” հիմնավորում էին, թե Հայաստանն իր տնտեսական եւ այլ յուրահատկությունների շնորհիվ ենթակա չէ որեւէ տնտեսական ճգնաժամի։ Այսինքն՝ Ս. Սարգսյանը փառավորապես խոստովանում է, որ պարզագույն ու ակնհայտ մի խնդրում կառավարությունը, իր ղեկավարած իշխանությունը չի ունեցել տնտեսական ու քաղաքական կանխատեսման նվազագույն կարողություն։ Դժվար է պատկերացնել, թե որեւէ իշխանության ղեկավար նման հայտարարություն աներ ինքն իր մասին։ Այս խոստովանությունից հետո ոչ միայն կառավարությունը, այլեւ ողջ իշխանությունը պետք է անվերադարձ ու խայտառակ կերպով հեռանար։ Բայց այդպես կարող է լինել քաղաքական տրամաբանության դեպքում եւ քաղաքական իշխանության պայմաններում։ Այլ է ավազակապետության պարագայում։ Ս. Սարգսյանը, թեկուզ ձեւի համար, ոչ միայն որեւէ մեկի հասցեին որեւէ թթու խոսք չի ասում, այլեւ իր իսկ արձանագրած խայտառակ փաստը պարզունակ աճպարարությամբ փորձում է դարձնել իրեն, նույն այդ կառավարությանը եւ իշխանությանը սերտաճած օլիգարխներին գովերգելու հիմք։ Ինչպե՞ս։ Շատ հասարակ. “Փառք ու պատիվ մեր բոլոր այն գործարարներին, խոշոր ու համակարգաստեղծ ընկերություններին, որոնք ճիշտ ընկալեցին մեր հորդորը. համագործակցելով կառավարության հատ՝ երբեմն գործեցին դասական բիզնես նպատակադրումներին հակառակ եւ համատեղ մենք կարողացանք շրջանցել հնարավոր շատ ավելի անցանկալի զարգացումնրեը”։ Ըստ նրա՝ դա է պատճառը, որ “ճգնաժամի ազդեցությունն իրենց կյանքի վրա մեր քաղաքացիներն զգացին շատ ավելի նվազ չափով, քան կարելի էր ենթադրել”։ Ուզում է ասել, թե իր հորդորով օլիգարխները հրաժարվեցին իրենց շահույթների մի մասից, կամ ամբողջից, գուցե նաեւ վնասներ կրեցին, որպեսզի ճգնաժամը քիչ ազդի ժողովրդի կենսամակարդակի վրա, ուստի եւ նրանց փառք ու պատիվ է տալիս։ Հուզվել կարելի է, մանավանդ, որ հանուն ժողովրդի կատարած իրենց այս բարեգործություն մասին մեր “համեստ” ու “բարեպաշտ” օլիգարխները, հետեւելով աստվածաշնչային հայտնի պատգամին, ոչ մի բառ չեն ասել։
Իսկ իրողությունները բոլորովին այլ են.
ա) Տնտեսական ճգնաժամի պայմաններում ամբողջ աշխարհում տեղի ունեցավ ապրանքների գների աննախադեպ անկում, Հայաստանում՝ նույնպիսի բարձրացում։
բ) Հայաստանն ստացավ մեկ շնչի հաշվով, թերեւս, ամենաշատ արտաքին վարկեր, սակայն արձանագրեց ամենամեծ տնտեսական անկումը։
գ) Աշխարհում ամենուր խոշոր գործարարները, տասնյակ միլիարդ կարողության տեր մարդիկ կորցրեցին իրենց կապիտալի ընդհուպ 80 տոկոսը, Հայաստանում խոշոր գործարարների կարողությունները միայն աճեցին։
“Բրեժնեւյան” ճառերում ցինիզմը բավարարում էր խոսել հիմնականում “պայծառ ապագայի” մասին, այստեղ ցինիզմը շատ ավելի բարձր աստիճանի վրա է՝ խոսվում է “պայծառ ներկայի” մասին՝ կույրի, թե անբան կենդանու տեղ դնելով նույն այդ ներկայում ապրողներին։

Ցինիզմը խաբեության հետ

Խորհրդային ղեկավարների “բրեժնեւյան” ելույթների մյուս բաղադրիչն էլ մեղքը ուրիշների կամ օբյեկտիվ իրողությունների վրա գցելն էր։ Ս. Սարգսյանը հենց այս կերպ է մեկնաբանվում անցած նախագահական ընտրություններն ու դրա հետ կապված զարգացումները։ Այստեղ արդեն վտանգավոր է “ինքնաքննադատությամբ” զբաղվել. “Ընտրական համակարգի, քաղաքական կուսակցությունների, քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտների, մամուլի, հավաքների ազատության, մյուս ազատությունների ոչ լիարժեք կայացվածությունն է, որ հնարավորություն է տալիս գլուխ բարձրացնել չարությանն ու անհանդուրժողականությանը, հանգեցնում հասարակական-քաղաքական ճգնաժամերի”։ Կարծես խոսքը նորատունկ բույսերի մասին է, որ ուզես-չուզես պետք է սպասես, մինչեւ մեծանան (կայանան) ու բերք տան։ Մինչդեռ՝
-        ո՞ւմ ձեռքին է ընտրական համակարգի “կատարելագործումը”,
-        ո՞վ վճռականապես հրաժարվեց, օրինակ, քվեաթերթիկները արտասահմանում տպագրելու, ընտրությանը մասնակցողի մատը թանաքոտելու եւ “չկայացած ընտրական համակարգի” պայմաններում օրինախախտումներն ինչ-որ չափով կանխելու համար աշխարհում կիրառվող մեթոդներից,
-        ո՞վ էր ընտրատարածքներում ծեծ ու ջարդ կազմակերպում,
-        ո՞վ էր ընտրակաշառք բաժանում,
-        ո՞վ կազմակերպեց խաղաղ ցուցարարների ջարդը եւ Մարտի 1-ի սպանդը,
-        ո՞վ է մեկ տարվա ընթացքում ընդդիմության հավաքների 100-ից ավելի հայտ մերժել,
-        ո՞վ է կուսակցություններ գնում ու քաղաքական կյանքն այլասերում,
-        ո՞վ է ընդդիմության որեւէ միջոցառման ժամանակ փակում հանրապետության ճանապարհները, կանգնեցնում երթուղիները, խախտում մարդկանց ազատ տեղաշարժվելու իրավունքը,
-        ո՞վ է հազարավոր մարդկանց քաղաքական հայացքների համար հետապնդում, հալածում, բանտարկում,
-        ո՞վ է, որ անգամ Եւրոպական դատարանի վճռից հետո թույլ չի տալիս Ա-1+-ի հեռարձակումը....
Չէ, այս ամենի հետ ո՛չ Սերժ Սարգսյանը, ո՛չ Հանրապետականը, ո՛չ վարչախումբը կապ չունեն։ Դրանք վերեւից անձրեւի հետ թափվել են Հայաստանի վրա, իսկ Ս. Սարգսյանը գիտակցում է այս ամենի վերացման եւ “հասարակական ինստիտուտների հետագա զարգացմանը եւ վերջնական կայացմանն ուղղված արդյունավետ ջանքերի գործադրման անհրաժեշտությունը” եւ դա համարում Հանրապետականի առաքելությունը։ Չէ՞ք հավատում, կարդացեք իր ելույթը։ Խորհրդային, ինչպես նաեւ մյուս բռնապետությունները հաստատվել եւ գոյատեւել են հենց ամենաժողովրդավար կարգախոսներով, ազատության կոչերով, սին խոստումներով։

“Առա՛ջ, Հայաստան”

Բռապետական համակարգերը չեն հանդուրժում երկրում իրական քաղաքական կյանք եւ ձգտում են միակուսակցականության, տվյալ կուսակցության բացարձակացման, նրա իշխանության անսակարկելիության։ Խորհրդային Միությունում կոմունիստական կուսակցության համար դա արձանագրված էր անգամ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածով՝ “Կոմկուսը որպես հասարկությանն առաջնորդող եւ ուղղություն տվող ուժ”։ Սերժ Սարգսյանն իր ելույթում նույնը նախանշում է Հանրապետական կուսակցության համար. “Հանրապետական կուսակցությունը քաղաքական առաջնորդից պետք է վերածվի հասարակական-քաղաքական առաջնորդի”։ Հասկանալի է, չէ՞, որ խոսքը ժամանակահատվածի մասին չէ, այլ՝ տեւականության։ Թե չէ՝ ժողովրդավարություն, “իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին”, ընտրություններ, հեքիաթներ...
Կուսակցապետության բնորոշ մի հանգամանքն էլ այն է, որ խնդիրները քննարկվում, որոշումները կայացնում եւ իրական իշխանությունն իրականացնում էին ոչ թե սահմանադրական մարմինները, այլ կուսակցական ռայկոմներն ու կենտկոմները։ Այժմ Սերժ Սարգսյանի հավաստմամբ այս խնդիրն արդեն իսկ լուծված է մեզ մոտ. “Դուք գիտեք, որ բոլոր կարեւորագույն որոշումները ես նախ եւ առաջ կուսակցությանն եմ ներկայացրել”։ Դժվար է ասել, թե այս միտքը լսելուց հետո իրենց ինչպես պետք է զգան “կոալիցիոն գործընկերները”։ Բայց դա քաղաքական կյանքով ապրող երկրում, մեզ մոտ “կոալիցիոն գործընկերները” դա, հաստատ չեն էլ նկատել։ Ուրիշ են նրանց հոգսերը...
“Հանրապետական կուսակցությունը ըստ էության հայկական վերականգնված պետականության հիմնասյունն է”,- ասում է Ս. Սարգսյանը։ Երբվանի՞ց։ Վերականգնման սկզբի՞ց. մինչեւ 1998թ. այս կուսակցության փոքր ի շատե հայտնի անդամներին կարելի էր հաշվել մեկ ձեռքի մատների վրա, որոնց միակ “քաղաքական միջոցառումը” շաբաթը մեկ չորս շիշ քյաբաբի ու մի շիշ օղու սեղանի շուրջ հավաքվելն էր։ Հիմա՞. կազմեք այս կուսակցության՝ հասարակությանը հայտնի առաջին 10-ի ցուցակը եւ տվեք մարդկանց կարծիք հայտնելու։ Կստանաք էկզոտիկ հայհոյանքների (տղամարդկանց) ու անեծքների (կանանց)՝ ազգագրագետների համար արժեքավոր մի ժողովածու։
Սերժ Սարգսյանն իր ելույթում վերջապես բացահայտում է “Առաջ Հայաստան” կարգախոսի իրական բովանդակությունը.
-        Առա՛ջ՝ դեպի ցինիզմ ու խաբեություն։
-        Առա՛ջ՝ դեպի միակուսականություն։
-        Առա՛ջ՝ դեպի քաղաքական կյանքի լիակատար վերացում։
-        Առա՛ջ՝ դեպի բռնապետության ամրապնդում, դեպի ֆաշիզմ։
Ակա՛նջդ կանչի, Նժդեհ...

Հ.Գ. Այս ելույթը կարդալով ակամա մտածում ես. կա՛մ երիտասարդական տարիներից չափազանց խորն է նստել կոմերիտական գործչի մեջ խորհրդային մտածելակերպը, կա՛մ նրան օգնել է ավելի փորձառու մի “մասնագետ”։

Ա. ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ
“Չորրորդ իշխանություն” 12.12.2009


Tuesday, December 1, 2009

Անդրանիկ Հովակիմյանի գրքի շնորհանդեսին

անտիպ

Այսօր ուրախ օր է։ Գրքի ծնունդը երեխայի ծնունդի նման մի բան է։ Մեր ընկեր Անդրանիկ Հովակիմյանն այսօր գիրք-երեխա է ունեցել, եւ մենք հավաքվել ենք շնորհավորանքի։ Եւ այդ շնորհավարանքն ի դեմս տիկին Սեդայի եւ գիրքը կազմող մեր սիրելի Լիանայի, ուղղում ենք մեր ընկերոջը։

Անդրանիկ Հովակիմյանը կարճ, բայց նախանձելի իմաստալից կյանք ապրեց։ Եւ եկեք ընդունենք, որ կյանքի տեւողությունը օրացուցային տարիներով չեն չափում, այլ ապրած օրերի բովանդակության հարստությամբ, ու մխիթարվենք դրանով։ Այդ իմաստավոր կյանքի վկայությունը կդառնա այս գիրքը։

Հրապարակված գիրքն էլ ոչ թե մի հուշարձան է հեղինակի համար, ինչպես հաճախ ընդունված է ասել, այլ, ըստ էության, հեղինակի կյանքի յուրատեսակ մի կենդանի շարունակություն է։ Այսինքն, եկեք ընդունենք, որ այս գրքով մեր սիրելի Անդրանիկը մեզ հետ շարունակելու է ապրել եւ, իհարկե, պայքարել։

Անդրանիկին ճանաչողներից ամեն մեկը կարող է շատ երկար բնութագրել նրան։ Այդ բնութագրերը անպայման կլինեն օբյեկտիվ ու անկեղծ, ու դրա պատճառը ինքը բնութագրվողը կլինի, քանզի նա իր հարաբերություններում, ում հետ էլ որ լիներ, անկեղծ էր եւ օբեկտիվ։

Ինչպես բոլորս, Անդրանիկը եւս իր նկատմամբ կարող էր ունենալ տարբեր վերաբերմունք, նրան կարող էին սիրել կամ չսիրել, բայց նրան հարգում էին բոլորը, եւ այդ հարգանքն ինքն էր հարուցում իր վարվելակերպով, կենսակերպով ու պահվածքով։ Նույն այդ հարգանքը նրա նկատմամբ առաջանալու է նաեւ այս գրքի՝ նրան չճանաչող ընթերցողների մոտ, քանզի, ինչպես ասացի, դրանով շարունակվելու է նրա կենդանի գոյություն ու շփումը մարդկանց հետ։

Գրքի հրատարակության առիթով ես շնորհավորում եմ Անդրանիկի մայրիկին՝ տիկին Սեդային։ Ընդունված է, որ ինչ-որ բանի համար պայքարող ծնողի գործը խոստանում ու շարունակում է որդին։ Հասկանալի պատճառով հազվադեպ է պատահում հակառակը։ Տիկին Սեդան այդ հազվադեպներից է։ Արժանապատվորեն ու զուսպ կրելով իր մեծ վիշտը, նա առանց չափազանցնելու, բառիս ամբողջական իմաստով, փոխարինեց իր որդուն՝ նրա պայքարն ու գործ մինչեւ վերջ հասցնելու պատկառազդու հաստատակամությամբ։ Այսօրվանից այդ պայքարին միանում է նաեւ Անդրանիկի հրապարակված գիրքը։

Շնորհավորում եմ նաեւ Լիանա Երվանդյանին, որը, չունենալով հանդերձ այդ գործի համար անհրաժեշտ փորձը, միայն անմնացորդ սիրով ու տեւական աշխատանքով կարողացավ հասնել իր առջեւ դրած գեղեցիկ նպատակի իրականացմանը։

Շնորհավորում եմ բոլորիս։
Աշոտ Սարգսյան