Ռուսաստանը չի աջակցում Ս. Սարգսյանին և իշխանափոխության հորդոր է անում

Վերջերս հրապարակվեց ռուս քաղաքագետ, վերլուծաբան Սերգեյ Մարկեդոնովի՝ Հայաստանին վերաբերող մի հարցազրույցը, որի քաղաքական լեզվով ձևակերպած հիմնական ուղերձներն ավելի մատչելի ներկայացվելու կարիք ունեն։

Նախ՝ ասենք, որ հայտնի այս վերլուծաբանը 2008 թվականից ի վեր հայաստանյան թեմաներով հաճախ է հանդես է եկել և, որպես կանոն, շեշտված պրոիշխանական դիրքերից՝ ընդհուպ փաստաբանի դեր ստանձնելով Ս. Սարգսյանի ու նրա իշխանության համար։ Այդ ֆոնին տվյալ հարցազրույցի հիմնական ու բոլորովին տարբեր ասելիքը դառնում է շատ ավելի ուշագրավ։ Կարելի է համարել, որ նրա այդ տարբերվող հիմնական հարցադրումներում արտացոլված է Ռուսաստանի որոշակիացված դիրքորոշման պատկերը։

Իշխանական և «անկախ» մամուլի քարոզչությունը ճգնել է հասարակության մեջ տարածել այն պատկերացումը, թե Ս. Սարգսյանն անփոխարինելի է Մոսկվայի համար, ու դա նրա իշխանության պահպանման վճռորոշ ռեսուրսն է։ Այս պատկերացումն ամրապնդելու համար իշխանական քարոզչամեքենան նշում է նրա արտաքին քաղաքականության «ռուսական կողմնորոշումը»։ Նույնը «անկախ» լրատվամիջոցների ու վերլուծագանգերի միջոցով չեն խորշում ներկայացնել այնպես, թե, իբր, Ռուսաստանը հենց կուզենա՛ր, որ Հայաստանում լինի ոչ օրինակարգ, թույլ, անկամ ու անկար մի ղեկավար։ Ու քանի որ Ս. Սարգսյանը լիուլի համապատասխանում է այս չափանիշներին, ուստիև վայելում է Ռուսաստանի լիակատար «դաբրոն», ու նրա դեմ ամեն մի ներքաղաքական պայքար դատապարտված է։

Այս և այլ հարցերի հետ կապված՝ Մարկեդոնովն անում է մի քանի՝ բոլորովին այլ  կարևոր արձանագրումներ.

1. Ռուսաստանը պետք է աշխատի ոչ միայն իշխանությունների, այլ նաև հավասարապես՝ մյուս քաղաքական ուժերի հետ:
 « Այսօրվա դրությամբ Ռուսաստանն առանձնապես մտահոգված չէ Հայաստանի ղեկավարությամբ, Մոսկվան իշխող կոալիցիայի վրա վստահ է», - ասում է քաղաքագետը՝ նկատի ունենալով, որ Ս. Սարգսյանը չի շեղի այսօրվա իր արտաքին քաղաքական կուրսը։ Սակայն, մյուս կողմից՝ ի տես վարչախմբի դեմ ծառացած հասարակական դժգոհության, համարում է, որ Մոսկվան այստեղ արդեն անհանգստանալու բան ունի.

«Եթե խոսենք մտահոգության մասին, ապա ինձ, որպես փորձագետի, մտահոգում է այն, որ Ռուսաստանը պետք է հարաբերություններ զարգացներ Հայաստանի տարբեր կուսակցությունների հետ, ձվերը մի զամբյուղի մեջ չդներ, քանի որ Սարգսյանի վերաբերյալ դժգոհությունը կարող է վերածվել Ռուսաստանի նկատմամբ դժգոհության։ Եթե Ռուսաստանը կապ է պահպանում միայն Սարգսյանի հետ՝ մյուսների հետ հարաբերություններ չհաստատելով՝ դա կարող է լուրջ հետևանքներ ունենալ»։

Դժգոհության սլաքի փոխվելու վտանգի մասին փորձագետն իրավացի է։ Եւ նման մտահոգությունն էլ՝ բնական։ Ցանկացած իշխանություն ժամանակավոր է, տվյալ երկրի ժողովուրդը, հասարակությունը՝ մշտական։ Ուստիև, երկարաժամկետ կտրվածքով՝ կարևոր է ոչ թե այն, թե իշխանությունն ինչպիսի քաղաքականություն է վարում տվյալ պահին, այլ այն, թե ինչպիսին են հասարակության վերաբերմունքն ու տրամադրությունները։ Չի կարող աջակցություն ստանալ այն իշխանությունը, որն իր գոյությամբ ու որակներով կարող է պատճառ դառնալ հասարակական տրամադրությունների փոփոխության։ Սա, իհարկե, նորություն չէ. իրենց ազդեցության ոլորտներում նույն անհանգստությունն ունեն թե՛ Ռուսաստանը, թե՛ Արևմուտքը։

2. Ռուսաստանը, որքան էլ խնդիր չունի Սերժ Սարգսյանի իշխանության հետ, բայց նաև խնդիր չունի, եթե իշխանության գա ընդդիմությունը.

«Մյուս կողմից, Հայաստանում իշխանության փոփոխությունը, որպես այդպիսին, Ռուսաստանին չի մտահոգում,- ասում է փորձագետն ու հավելում:-Ռուսաստանին առաջին հերթին անհանգստացնում է այն, թե արդյո՞ք այդ իշխանափոխությունը չի ազդի Հայաստանի արտաքին քաղաքական կողմնորոշման վրա»։

Փորձագետը տվյալ դեպքում նկատի ունի ԵՏՄ-ին անդամագրումը ու դրա նկատմամբ վերաբերմունքը։ Սակայն այստեղ էլ ամեն ինչ հստակ է. Նրա խոսքով՝ Կրեմլում «ըմբռնում են, որ Սերժ Սարգսյանի ներկայիս հակառակորդները արտաքին քաղաքականության կտրուկ վերանայման հարցը չեն դնի․ «Եվ «Բարգավաճ Հայաստանը», և «Հայ ազգային կոնգրեսը» բազմիցս հայտարարել են, որ եվրասիական ինտեգրումն ու Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները կարևոր են»։

Ըստ այդմ՝ Ռուսաստանը Հայաստանի ներկա ընդդիմությանը չվստահելու ոչ մի հիմք չունի և, նման պայմաններում հավասարապես պետք է աշխատի նաև ընդդիմության հետ, քանզի՝ «Այսօր ընդդիմություն է, վաղը կարող է իշխանություն դառնալ»։

3. Ռուսաստանը Հայաստանի այսօրվա ընդդիմությանը չվստահելու հիմք չունի նաև պատմական կտրվածքով.

«Այստեղ՝ Մոսկվայում, հաճախ նաև Արևմուտքում, և նույնիսկ ավելի հաճախ նույն Հայաստանում կան նման կարծրատիպեր, թե, իբր, Սարգսյանը ռուսաստանամետ է, Տեր-֊Պետրոսյանը՝ արևմտամետ։ Ցանկանում եմ հիշեցնել, որ Հայաստանում ռուսական ռազմա֊քաղաքական ներկայության ողջ իրավական հիմքը դրվել է Տեր-Պետրոսյանի օրոք. համաձայնագիր ռուսական ռազմաբազայի, սահմանների պաշտպանության, բարեկամության մասին։ Հետևաբար, չէի ասի, որ Տեր֊-Պետրոսյանը Ռուսաստանի համար անընդունելի քաղաքական գործիչ է»։ Այսօրինակ փաստ ու վստահության հիմք փորձագետն արձանագրում է նաև ավելի ուշ շրջանի համար՝ հակադրելով հենց Ս. Սարգսյանին. «Ի դեպ, 2008 թվականին՝ Վրաստանի հետ Ռուսաստանի հնգօրյա պատերազմից հետո, այդ իրադարձություններն օսեթների նկատմամբ ցեղասպանություն անվանեց հենց Տեր-Պետրոսյանը, այլ ոչ՝ Սարգսյանը»։

Մարկեդոնովն անհիմն է համարում այն պետկերացումը, թե Ղարաբաղի խնդրի առկայությունը լրացուցիչ հիմք կարող է լինել «ղարաբաղյան կլանի» մի այլ ներկայացուցչի՝ Հայաստանում իշխանության գալու կամ ունենալու համար։

Պատասխանելով «ծագումով ղարաբաղցի» Ռ. Քոչարյանի մասին կրկնված հարցին՝ նա ասում է. «Անկեղծ ասած՝ ես չեմ հավատում Ռ. Քոչարյանի վերադարձին», և  հռետորական հարցադրում է անում. «Ո՞րը պետք է լինի նրան աջակցող ուժը», ինչից հետո, այնուամենայնիվ, մեկ առ մեկ թվարկում է հիմնական քաղաքական ուժերը (ՀՀԿ, ՀՅԴ, Կոնգրես, ԲՀԿ, «Ժառանգություն») և հիմնավորում, թե ինչու նրանցից ոչ մեկը չի կարող դառնալ վերջինիս հենարանը։ Մասնավորապես, ԲՀԿ-ի հետ կապված՝ արձանագրում է հանրահայտ հետևյալ իրողությունը. «Տեսականորեն՝ նրան կարող էր աջակցել «Բարգավաճ Հայաստանը»... սակայն կա այնպիսի մարդ, ինչպիսին Գագիկ Ծառուկյանն է, որն սկսել է օր օրի իրեն ինքնուրույն խաղացող զգալ և չի ուզի կիսվել ուրիշի հետ»։

Այսպիսով, եթե Մարկեդոնովի նուրբ քաղաքական լեզվով ասած «մեսիջները» թարգմանում ենք ավելի հասկանալի կենցաղային լեզվի, ստացվում է հետևյալը.

- Բացահայտ ու կոշտ ասվում է, որ Մոսկվան խիստ դժգոհ է իր ռազմավարական դաշնակից Հայաստանի իշխանությունից։

- Իշխանությունը, որպես կանոն, աշխատում է մի այլ երկրի իշխանության հետ։ Մոսկվայի դիրքորոշումը՝ «հավասարապես» աշխատել նաև ընդդիմության հետ (ընդհուպ հայտարարելով, թե ի դեմս նրա՝ տեսնում է վաղվա իշխանությանը) այլ բան չէ, քան անթաքույց անվստահություն Ս. Սարգսյանի նկատմամբ։

- Ռուսաստանը շահագրգռված է, հենց սեփական շահերից ելնելով, իր ռազմավարական դաշնակից Հայաստանում տեսնել օրինակարգ, վստահելի, գործունակ և ժողովրդի վստահությունը վայելող իշխանություն։ Նա համարում է, որ այդպիսին չէ Ս. Սարգսյանի իշխանությունը, և այդ որակի իշխանություն դառնալու իրական հիմքեր է տեսնում նրա դեմ պայքարող ընդդիմության մեջ։

«Ինչ էլ որ Մոսկվան մտածի, հաղթողի ճակատագիրը որոշում է հայ ժողովուրդը»,- ամփոփում է իր խոսքը վերլուծաբան փորձագետը, որ այս ամենի կոնտեքստում այլ բան չէ, քան Հայաստանի ժողովրդին ուղղված՝ Մոսկվայի համար ցանկալի իշխանափոխության հորդոր։

Կարելի էր այսքան մեծ նշանակություն չտալ ռուս քաղաքագետի այս հարցազրույցին, եթե այն համահունչ չլիներ Հայաստանում Ռուսաստանի դեսպան Իվան Վոլինկինի՝ հոկտեմբերյան հանրահավաքների առիթով «Ռիա-նովոստիին» տված հարցազրույցում արտահայտած մտքերին, որ արդեն Ռուսաստանի կառավարության պաշտոնական տեսակետն է։

http://www.ilur.am/news/view/39100.html

«Ով նախագահին բան ասի...» ահաբեկչական ծրագրի քաղաքական ասպեկտը

Միմյանց հաջորդած վեց ահաբեկչական ակտ՝ տասներկու տուժող. եւ սա՝ ընդամենը երկու շաբաթվա ընթացքում՝ նոյեմբերի 26-ից դեկտեմբերի 12-ը։  Ընդ որում՝ մարդկանց վրա դարանակալ, կյանքի համար վտանգավոր հարձակումները կարող էին նաեւ կյանք արժենալ, ու դրանք կարելի է նաեւ մահափորձ որակել։

Հանցագործությունները կատարողների կամ դրանց հետ անմիջապես առնչվողների մի քանի վկայություններ ընդհանրական, նույնական «շարժառիթ» են ներկայացնում.

- Ոստիկանական զորքերի հրամանատար. Լ. Երանոսյան. «Ես կաշկանդվելու բան չունեմ. այս երկրում ով լինի, հանրապետության նախագահի հասցեին որեւիցե բան ուզենա ասել՝ ես ականջները կկտրեմ շան թուլի պես»։

- Արամ Մանուկյանի վրա հարձակվող ստահակ (ըստ լրատվամիջոցների ոստիկանական աղբյուրների). «տեսնելով Արամ Մանուկյանի ելույթները եւ հնչեցրած խոսքերը «նախագահ» Սերժ Սարգսյանի հասցեին՝   որոշել է ՀԱԿ պատգամավորին «մի լավ դաս տալ»։

- ՀՀԿ պատգամավոր Առաքել Մովսիսյան (Շմայս).  «Ով ինչ անի, իրա պատասխանը պիտի ստանա՝ անկախ նրանից՝ ազատամարտիկ ա, սովորական քաղաքացի ա, թե պաշտոնյա ա: Ով որ իրան նորմալ չի կարում պահի, մենք կարող ենք հանգստացնել»։

Ասել է թե՝ շարժառիթի ձեւակերպումը «ով նախագահին բան ասի...» բովանդակությամբ ստացվել է մի կենտրոնից, ու կատարողները, անտաղանդ ձեւով, ընդհուպ՝ բառացի, կրկնում են այն։ Այսինքն՝ գործ ունենք մի կենտրոնում ծրագրված ու հանձնարարված ահաբեկչական կամպանիայի հետ։ Այլապես ինչո՞վ բացատրել «նախագահասիրական» նման համաժամանակյա ու նույնօրինակ «հայրենասիրական» պոռթկումները։

Այստեղ հիշենք նաեւ հետեւյալ արտառոց փաստերը։ ԱԺ անունից ընդհանրապես ձեն-ծպտուն դուրս չեկավ նաեւ այն բանից հետո, երբ հարձակման թիրախ դարձավ պատգամավոր Արամ Մանուկյանը։ ԱԺ մշտական հանձնաժողովներից մեկում քվեարկությամբ մերժվել է ԱԺ պատգամավորի վրա ավազակային հարձակումը դատապարտելու առաջարկը։ Երեկ առավոտյան ԱԺ-ն մերժեց արտահերթ նստաշրջանից առաջ մեկ նիստով քննարկել ահաբակչությունների շղթայի հարցը, իսկ երեկոյան ՀՀԿ-ն բոյկոտեց նույն օրակարգով ոչ իշխանական խմբակցությունների ստորագրություններով հրավիրված արտահերթ նիստը։ Այս ամենի հանդիման՝ դժվար է գտնել այլ բացատրություն, քան այն, որ «Ով նախագահին բան ասի...» ահաբակչական հիշյալ կամպանիան այլ բան չէ, քան ամենավերեւում՝ Բաղրամյան 26-ում մշակված ու համապատասխան հանձնարարականներով գործի դրված մի ծրագիր։

Հատկանշական է կատարողների ընդհանուր ձեռագիրը. բոլոր հարձակումները դավադիր են՝ թիկունքից կամ դիմակավորված, խփել փախչելով, ինչպես ժողովուրդը կասեր՝ «թուրքավարի»։ Երբեմն՝ ավելի վատ. քանզի հայտնի է, որ թուրքերի մեջ նույնպես խստորեն մերժված է հյուրընկալությունն ու հյուրասիրությունը հաշվեհարդարի համար օգտագործելու զազրելի գործելակերպը։

«Ով նախագահին բան ասի...» ահաբեկչական ծրագրի բացառիկ կարեւորության մասին է վկայում այն փաստը, որ դրա իրականացման համար խտրություն չի դրվում նաեւ, թե ով կօգտագործվի որպես գործիք՝ ոստիկանության բարձրաստիճան պաշտոնյա գեներալից սկսած՝ մինչեւ վերջին կրիմինալ ստահակը։

***

Ինչո՞ւ այս պոռթկումը սկսվեց հանկարծ, նոյեմբերի վերջից, ինչի՞ց անհանգստացած, ի՞նչը կանխարգելելու համար, երբ առջեւում իշխանությանն անհանգստացնող որեւէ բան, անգամ հանրահավաքի նախանշված օր չկա։ Գուցե դա արվում է կոտրելու համար հոկտեմբերյան հանրահավաքների ստեղծած հասարակական ոգեւորության մթնոլո՞րտը։ Այդ դեպքում՝ ինչո՞ւ դա չարվեց անմիջապես, 24-ի հանրահավաքից հետո, այլ մեկ ամիս ուշացումով։

Երկու պարզ պատճառով։ Առաջին. Համաժողովրդական շարժման կողմից հոկտեմբերի 24-ից հետո հնարավոր հաջորդ հանրահավաքների իրազեկումներ էր տրված բոլոր ուրբաթ օրերի համար՝ մինչեւ նոյեմբերի 28-ը ներառյալ։ Այլ խոսքով՝ մարզային հանրահավաքներով սկիզբ առած ամբողջական իշխանափոխության քաղաքական գործընթացը մինչեւ նոյեմբերի վերջ շարունակվում էր գտնվել ակտիվ փուլում։ Գլխին կախված ունենալով համապետական երրորդ հանրահավաքի վտանգը, ինչից վարչախումբը  սարսափում էր, ինքը երբեք չէր սադրի դա այսօրինակ ահաբեկչական ակտերով։ Երկրորդ. նոր տարվան նախորդող շաբաթները, հասկանալի պատճառով, լավագույն շրջանը չեն հանրահավաքային ակտիվ քաղաքական գործընթացը շարունակելու համար։ Ահա եւ՝ Ս. Սարգսյանը համարել է, որ նոյեմբերի վերջից սկսած՝ Շարժումը հարաբերական դադարի մեջ է, իրեն ապահով մի «ժամանակային նվեր» է տրված, ու փորձում է այն օգտագործել։

Իսկ թե ինչպես է Ս. Սարգսյանը քաղաքական ակտիվ գործընթացների հարաբերական դադարի «միջոցն» օգտագործում, ինչ մեթոդների է դիմում, վաղուց հայտնի է։ Դրանք, առաջին հերթին, ինտրիգներն են՝ ինչպես սեփական թիմի ներսում (եթե դրա կարիքը կա), այնպես էլ քաղաքական հակառակորդի ճամբարում (ինչքանով որ կարողանում է)։ Հարաբերական դադարի այդ «միջոցին» է, որ հարմար է նաեւ հակառակորդի նկատմամբ ուժի, սպառնալիքի, շանտաժի, ահաբեկչության կիրառման մեթոդներին դիմել։

Դրա ցայտուն օրինակը նույնպես արձանագրվել է հենց այս տարի։

2014-ի մարտից, երբ Քառյակը միահամուռ դրեց Տ. Սարգսյանի պաշտոնանկության պահանջը եւ այդ օրակարգով հանրահավաք նշանակեց ապրիլի 28-ին, դա այլ բան չէր, քան ակտիվ քաղաքական գործընթացի մեկնարկ՝ «ամբողջական իշխանափոխության»՝ մինչ այդ հռչակած օրակարգի շրջանակներում։ Ս. Սարգսյանն ստիպված էր նահանջել՝ ոչ միայն պաշտոնանկ անելով իր «անփոխարինելի» վարչապետին, այլեւ հետաձգելով Սահմանադրության փոխման դիվային իր ծրագրի մեկնարկը։ Դրանով նա կարողացավ դուրս գալ վտանգավոր ճգնաժամային վիճակից։ Քառյակի՝ կոնսենսուսային «12 կետերի» կատարման պահանջը, շատ կարեւոր լինելով հանդերձ,ապրիլին ծայր առած քաղաքական գործընթացի համեմատությամբ ակտիվության առումով մի մակարդակ ցածր էր։ Այն կարող էր գնահատվել որպես քաղաքական գործընթացի հարաբերական դադար։ Հենց այդպես էլ գնահատեց Ս. Սարգսյանը։

Ընդհանրապես, Սերժ Սարգսյանի գործողություններին միշտ պետք է նայել նրա գերխնդրի՝ սահմանադրության փոխման միջոցով իր իշխանության հավերժացման դիտանկյունից։

Ահա, այս տարվա գարնանը Ս. Սարգսյանը Տ. Սարգսյանին զոհաբերելու գնով վաստակած հարաբերական դադարի միջոցում փորձեց օգտագործել իր հիմնական գործիքները՝ հենց այս գերխնդիրը լուծելու համար։

Այդ խնդիրը լուծվում էր ԲՀԿ-ին սահմանադրափոխության ծրագրի մեջ ներքաշելով միայն։ Այլ տարբերակ չկար եւ այսօր էլ չկա։ Չօգնեցին այդ նպատակով կիրառված ինտրիգները։ Չօգնեց նաեւ «թագավորության կեսը» նրան տալու խոստումը։ Այդ ժամանակ նա փորձեց անցնել ուժային մեթոդների՝ ԲՀԿ-ի դեմ շանտաժների, սպառնալիքների ու տնտեսական ահաբեկչության։

Այդ առիթով էր, որ Հայ ազգային կոնգրեսի նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը հուլիսի 21-ին կոշտ ու սաստող նախազգուշացում արեց. «Թեեւ քաղաքական բոլոր լուրջ ուժերը կտրականապես դեմ են արտահայտվել սահմանադրական փոփոխությունների չարաբաստիկ նախաձեռնությանը, սակայն Սերժ Սարգսյանն իր նպատակին հասնելու գլխավոր խոչընդոտը համարում է Բարգավաճ Հայաստան կուսակցության դիրքորոշումը։ Եւ եթե մինչեւ հիմա նա փորձում էր այդ խոչընդոտը հաղթահարել բլիթի, այսինքն՝ վերջինիս ինչ-ինչ խոստումներով սիրաշահելու քաղաքականությամբ, ապա այժմ, մեզ հասու տեղեկատվության համաձայն, գործի դնելով ողջ իրավապահ մեքենան, նա պատրաստվում է ԲՀԿ-ի նկատմամբ կիրառել մտրակի, այն է` սպառնալիքների եւ շանտաժի լեզուն, ինչը որեւէ պարագայում չի կարող հանդուրժվել քաղաքական մյուս ընդդիմադիր ուժերի եւ ողջ հասարակության կողմից»։ (տես «Հրատապ հարցազրույց»  http://www.ilur.am/news/view/32661.html)։ Դրանից հետո այդօրինակ փորձերը դադարեցին. Ս. Սարգսյանը հասկացավ, որ այդ կերպ կարող է սադրել իշխանափոխության քաղաքական գործընթացի ակտիվ հանրահավաքային մակարդակի բարձրանալը։ Քիչ անց, մարզային հանրահավաքների մեկնարկումով ու համապետական հանրահավաքի ժամկետի հստակեցմամբ, վերականգնվեց ակտիվ քաղաքական գործընթացը։ Ու քանի այն կար, նախապես արված «սառը ցնցուղների» եւ այլ «պրոֆիլակտիկ» բարձրագոչ սպառնալիքներն այդպես էլ մնացին օդում կախված։

***

Սերժ Սարգսյանի համար կենսական նույն այս՝ սահմանադրության փոխման խնդրի դիտանկյունից, ահա, պետք է նայել նաեւ «Ով նախագահին բան ասի...» ահաբեկչական ծրագրին։

Ինչպես հայտնի է, Ս. Սարգսյանը հոկտեմբերի 24-ի հանրահավաքից հետո ստիպված եղավ հայտարարել, որ սահմանադրափոխության իր ծրագիրը հետաձգում է «մինչեւ փետրվար-մարտ»։ Հայտարարեց նաեւ, որ դրա համար այդ ընթացքում պետք է հասնի այդ ծրագրի շուրջ «լայն քաղաքական կոնսոլիդացիայի»։ Հասկանալի է, որ խոսքը կրկին ԲՀԿ-ի մասին է, ինչին եւ Ս.Սարգսյանը բոլոր միջոցներով ձգտում է, ահա, շուրջ մեկ տարի։ Այս ընթացքում նա արդեն համոզվել է, որ այդ նպատակին հասնելու համար չի աշխատում «բլիթի քաղաքականությունը»։ Բայց նա տեսել է նաեւ, որ չի աշխատում նաեւ «մտրակի քաղաքականությունը», քանզի դրա իրականացման համար շատ կարեւոր խանգարող գործոն կա։ Ամռանը դա «նախագահին բան ասող» Հայ ազգային կոնգրեսն էր, հիմա դրան ավելացել են նաեւ ազատամարտիկները, փողոց դուրս եկած այլ ակտիվիստներ։ Եւ, ահա, օգտվելով ակտիվ քաղաքական գործընթացի երկրորդ հարաբերական դադարի «բարենպաստ» համարված շրջանից, հենց խանգարող այդ գործոնի դեմ է, որ մշակվել ու գործարկվել է վերջին ահաբեկչական ծրագիրը։

Ահաբեկչական գործողություններով ամենաչնչին հաջողության հասնելու, դրանով վախի մթնոլորտը խորացնելու, հասարակական ակտիվացած քաղաքական մթնոլորտը կոտրելու դեպքում, ակնհայտ է, թե Ս. Սարգսյանը որ ուժի դեմ է ուղղվելու «մտրակի» հիմնական հարվածը՝ նրան «կոնսոլիդացիայի բերելու» ու վերջապես լուծելու համար սահմանադրության փոխման, իր իշխանության հավերժացման խնդիրը։

Ուստիեւ.

Անիմաստ է քաղաքական բանականությունը կորցրած Ս. Սարգսյանի հետ խոսել քաղաքական լեզվով, նրանից ակնկալել քաղաքական ընկալում կամ, թեկուզ, քաղաքական բնույթի ռեակցիա։

Չի կարելի նրան միջոց տալ՝ օգտագործելու համար ինտրիգների, թիկունքից խփելու, դավադրությունների իր գործիքակազմը. դա չափազանց վտանգավոր է քաղաքական ուժերի, առանձին անհատների, վերջին հաշվով՝ իշխանափոխության քաղաքական գործընթացի, ողջ հասարակության ու երկրի ապագայի համար։

Ամբողջական իշխանափոխության քաղաքական գործընթացը անհապաղ պետք է վերադարձնել իր նախկին ամենաակտիվ մակարդակին ու շարունակել մինչեւ խնդրի վերջնական լուծումը։

http://www.ilur.am/news/view/38850.html

Մի տեսակ՝ տխուր ու զավեշտալի

Վերջին շաբաթներին, կապված ԵՏՄ պայմանագրի վավերացման խնդրի հետ, հերթական անգամ քննարկումների առարկա դարձավ երկրի անկախության հարցը։

«Ի՞նչ է անկախությունը» հարցին ամենատարածված պատասխանն այն է, թե՝  «Անկախությունը յուրաքանչյուր ազգի, ժողովրդի համար գերագույն արժեք է»։ Եւ, կարծես թե, իրոք այդպես է. ժողովուրդների տոնացույցերում, որպես կանոն, ամենակարեւոր տոնը անկախության ձեռքբերման օրն է։

Եւ այնուամենայնիվ, անկախությունը, զգացմունքային դաշտից դուրս՝ պաղ քաղաքական հարթության վրա, ոչ թե գերագույն արժեք է, այլ ընդամենը գործիք։  Շա՜տ թանկարժեք, անփոխարինելի, ամենահուսալի, բայց՝ ընդամենը մի գործիք, որով ապահովվում են տվյալ ժողովրդի ազատությունը, անվտանգությունը, արժանապատիվ կյանքը, զարգացումը։ Սրանք են, ահա, արժեքները, իսկ անկախությունը այդ արժեքներն ապահովող գործիքը, միջոցն է։

Կարելի՞ է անկախությունից մաս զիջել, թե՞ դա սրբապղծություն է, անթույլատրելի։

Կարելի է, եթե դրանով առավել մեծացնում կամ ամրապնդում ես քո ժողովրդի ազատությունը, անվտանգությունը, արժանապատիվ կյանքը, զարգացումը, հուսալի դարձնում նրա ապագան եւ այլն։ Օրինակներ շատ կան. ասենք՝ այդպես է ստեղծվել ԱՄՆ-ը։ Լինում են նաեւ մի քիչ այլ դեպքեր, երբ նույն այդ անկախությունից մաս ես զիջում ոչ թե այդ արժեքների շրջանակներում քո ժողովրդի համար ավելին ունենալու, այլ եղածը պահպանելու կամ, հանգամանքների բերումով՝ անխուսափելի կորուստը նվազագույնի հասցնելու համար։ Ժամանակին այդպես կազմավորվեց Խորհրդային Միությունը։

ԵՏՄ-ի, ինչպես այդօրինակ որեւէ այլ միության մեջ մտնելով՝ անկախությունից մաս պիտի զիջվեր։ Եւ, ինչպես ցանկացած այլ դեպքում, այս դեպքում եւս ինչ-որ չափով հասարակական հակազդեցության պիտի արժանանար՝ անկախ այդ հակազդեցության շարժառիթներից։ Խնդիրը, ինչպես ի սկզբանե, այնպես էլ ավարտական փուլում՝ վերջին շաբաթներին, ըստ էության, ամենաչնչին հակազդեցության արժանացավ՝ արտահայտված 2-3 տասնյակ ցուցարարներով եւ գուցե նույնքան «ճանաչված գործիչների» ելույթներով մամուլում ու սոցիալական ցանցերում։ Այստեղ մենք չենք խոսի դրա՝ արդեն արձանագրված պատճառների մասին։ Չենք գովի ու չենք էլ մեղադրի ո՛չ նրանց, որ «հանուն անկախության» փողոց էին դուրս եկել, ո՛չ էլ անկախության այն «ջատագովներին», որ գերադասում էին աղմուկ անել լրատվամիջոցներում ու համակարգիչների առջեւ։ Գուցեեւ այս ամենը, թեկուզ՝ որպես բնական թյուրիմացություն, շատ ավելին պիտի լիներ իրական անկախ պետականությամբ օժտված որեւէ հասարակության մեջ։

Կխոսենք միայն այն մասին, որ այդ «հակազդեցության մեջ» ինչ-որ զավեշտալի ու մի տեսակ՝ տխուր բան կար։ Եւ դա՝ կապված ոչ թե արձագանքող, բողոքող մարդկանց ու նրանց շարժառիթների, այլ մեր օբյեկտիվ իրականության հետ։  Փորձենք դա բացատրել։

Ընդունենք, թե անկախությունից արված զիջումների դիմաց մենք, ԵՏՄ (կամ այլ մի միություն) մտնելով, դրան համարժեք բան չենք ստանում՝ հօգուտ վերոնշյալ (ազատություն, անվտանգություն, արժանապատիվ կյանք, զարգացում) արժեքների։ Կամ նույնիսկ ինչ-որ չափով վտանգում, նվազեցնում ենք այդ արժեքները։

 Տխուրն ու զավեշտալին այն է, որ այսօրվա մեր իրավիճակի համար չի կարող  նման հարցադրում լինել։ Որովհետեւ ինչպես վերոնշյալ արժեքները, այնպես էլ, բնականաբար, դրանք ապահովող գործիքը, միջոցը Հայաստանում պարզապես գոյություն չունեն։

Արդեն շուրջ մեկուկես տասնամյակ Հայաստանում գործող ավազակապետական ռեժիմն իր կործանարար հետեւանքներով անհամեմատելի է հայ ժողովրդի վրա հաստատված որեւէ օտար նվաճողի իշխանության հետ՝ մեր ողջ պատմության կտրվածքով։ Եւ սա ընդդիմադիր դիրքից ասված գեղարվեստական չափազանցություն չէ։ Չիջնենք պատմության խորքերը։ Համեմատությունը կատարենք մեր պատմության մեջ ամենամղձավանջային շրջանի՝ 19-րդ դարի վերջի եւ 20-րդ դարի առաջին տասնամյակների հետ (ինչի հետեւանքով կորցրինք հայության 3-4 հազարամյա պատմական հայրենիքը)՝ անելով ընդամենը երկու արձանագրում.

- Անազատության, վտանգվածության, արժանապատիվ կյանքով ապրելու անհնարինության, զարգացման հեռանկարի բացակայության հետեւանքը, ինչպես միշտ, այնպես էլ այսօր, արտագաղթն է, հայրենի հողը լքելը։ Ավազակապետական ռեժիմի մեկուկես տասնամյակում, խաղաղ պայմաններում, Հայաստանից արտագաղթողների իրական թիվը մոտենում է կես միլիոնի սահմանագծին։ Մեր պատմության ընթացքում օտար նվաճողների իշխանության պայմաններում Հայաստանից արտագաղթ միշտ է եղել։ Եւ անհնար է գտնել մեկ-մեկուկես տասնամյա որեւէ շրջան, երբ խաղաղ պայմաններում սեփական երկրից արտագաղթողների թիվը մոտենար կես միլիոնի։ Նման բան չի եղել  անգամ այն դեպքում, երբ օտար իշխանությունը արտագաղթի մատնելու հատուկ քաղաքական ծրագիր է մշակել եւ գործադրել։ Խոսքը վերաբերում է 1878 թվականին «Հայկական հարցի» ի հայտ գալուց հետո Արեւմտյան Հայաստանում հայության տեսակարար կշիռը նվազեցնու՝ Օսմանյան Թուրքիայի ծրագրին։ Դրա գործադրման 35 տարում (մինչեւ 1915թ.) նա նման արդյունք չկարողացավ ստանալ։ Թող այդ շրջանի մասնագետ պատմաբաններն ու ցեղասպանագետները գտնեն որեւէ մեկուկես տասնամյակ, երբ Արեւմտյան Հայաստանից այդքան արտագաղթ է եղել։

- Կապված 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանության հետ՝ 1960-ական թվականներից ի վեր մանրակրկիտ ուսումնասիրման առարկա է դարձել արեւմտահայության կրած նյութական կորուստների խնդիրը, դրան բազմաթիվ հոդվածներ եւ ամբողջ մենագրություններ են նվիրվել։ 2000 թվականից հաստատված ավազակապետական իշխանության հենքը, ինչպես հայտնի է, կոռուպցիոն համակարգն է՝ բրգաձեւ այն կառույցը, որի գագաթին իշխանության առաջին դեմքն է։ Ըստ միջազգային տարբեր մասնագիտական գնահատականների (դրանք մեկ անգամ չէ, որ հրապարակվել են)՝ կոռուպցիոն այս համակարգի միջոցով հավաքված «ստվերային բյուջեն» (երկրից ու նրա ժողովրդից կատարված թալանը) ընդհուպ երկու անգամ գերազանցում է պետական պաշտոնական բյուջեի ծավալը։ Ըստ այդմ՝ պարզ թվաբանական գործողությամբ դժվար չէ հաշվել կատարված թալանի, կողոպուտի ընդհանուր չափը՝ մոտ 35-40 միլիարդ դոլար։ Եթե դա ոմանց շատ կթվա, ոչինչ, բաժանեք երկուսի։ Եւ դրա առյուծի բաժինը, բնականաբար, կոռուպցիոն բուրգը գլխավորողինն է։ Եւ թող նույն՝ 1878-1915թթ. նեղ մասնագետները նստեն ու ապացուցեն, որ հայ ժողովրդին նաեւ կողոպտելով Հայաստանից արտագաղթի մատնելու քաղաքական ծրագիր իրականացնող սուլթան Աբդուլ Համիդն ու երիտթուրքերը արեւմտահայությունից այդչափ հարստություն են կողոպտել (մինչեւ 1915թ)։

Ասել է թե՝ ներկա ավազակապետական իշխանությունն, ըստ իր քաղաքական հետեւանքների, հայ ժողովրդի համար շատ ավելի վատն է, քան կլիներ անկախութան լիակատար բացակայությունը, քան որեւէ օտար տիրապետություն։ Այն շատ ավելի ազգակործան է, քան անգամ հայ ժողովրդին սեփական հայրենիքից դուրս քշելու ծրագրի իրականացման մղձավանջային  երեքուկես տասնամյակները 100-140 տարի առաջ։ Ռեժիմի հասցրած վնասներն առայժմ զիջում են միայն 1915թ. եւ հաջորդ տարիներին Հայոց ցեղասպանությանը։

Ուրեմն՝ ո՞ր անկախության համար անհանգստանալ, այն՝ որ մեզ ունեզուրկ, իրավազուրկ ու գաղթական, սաշիկներին՝ միլիարդատեր դարձնելու գործի՞ք է։ Անկախությունը գործիք է՝ ապահովելու համար ժողովրդի համար գերագույն արժեքները՝ ազատությունը, անվտանգությունը, արժանապատիվ կյանքը, զարգացումը։ Արդեն շուրջ մեկուկես տասնամյակ մենք չունենք այդ արժեքները, չունենք առավել, քան երբեւէ օտար որեւէ տիրապետության տակ։ Եթե չունենք այդ արժեքները, ուրեմն, ըստ էության՝ չունենք, զրոյական մակարդակի վրա է նաեւ դրանք ապահովող գործիքը՝ անկախությունը։ Կամ՝ ունենք այդ գործիքի այլասերված, ֆունկցիոնալ առումով բոլորովին հակառակ տարբերակը։ Զրոյական մեծությունից ի՞նչ կարող ես զիջել կամ չզիջել։

Ահա թե ինչու՝ ինչ-որ տխուր ու զավեշտական բան կար, երբ մարդիկ (անկախ շարժառիթից, արտահայտման ձեւից ու քաղաքական նպատակահարմարությունից) անհանգստանում էին անկախությունից մաս կորցնելու հարցով։ Անգամ այդ՝ շատ բնական զգացումն ունենալու իրավունքը, մի տեսակ՝ տխուր զավեշտի էր վերածվում։ Ու այդպես կլինի, քանի դեռ Հայաստանի քաղաքացին նախ չի լուծել սեփական ազատությունը, անվտանգությունը, արժանապատիվ կյանքն ու զարգացումն ապահովող գործիք անկախությունը՝ այն այլասերած-ոչնչացրած ռեժիմի ձեռքից ազատելու հարցը։

http://www.ilur.am/news/view/38507.html

Խոցված ուղղաթիռի հանգամանքների ճշտումը նաև քաղաքական կարևորություն ունի

Ղարաբաղա-ադրբեջանական շփման գծի վրա ԼՂՀ ռազմական ուղղաթիռի խոցման առիթով, բնականաբար և արդարացիորեն, առաջին հերթին եղան Ադրբեջանին մեղադրող գնահատականներ։ Այն, որ դա հրադադարի ռեժիմի կոպիտ խախտում էր, կասկածից դուրս է։ Որ հրադադարի պայմաններում սահմանագծին հայտնված ուղղաթիռի նկատմամբ առաջին գործողությունը այն ոչնչացնելը չպիտի լիներ՝ նույնպես ակնհայտ է։ Դեպքի միջազգային արձագանքը, որքան էլ տարտամ, այնուամենայնիվ, ավելի շատ մեղադրական երանգ ուներ Ադրբեջանի նկատմամբ։ Բայց այս ամենը, ինչպես ասում են, խնդրի մի կողմն է, մենք դառնանք մյուս կողմերին։

***

Առաջանում են հարցեր, որոնք նաև արդեն հրապարակավ հնչել են ու պատասխան չեն ստացել։ Մի քանի օր առաջ կատարված հատուկ գործողությամբ զոհվածների մարմինները դուրս բերելն էլ այդ հարցերը ժամանակավրեպ չի դարձնում ամենևին։ Մասնավորապես. Ինչո՞ւ էին ռազմական երկու ուղղաթիռները հայտնվել շփման գծի վրա, հակառակորդի ուղիղ նշանառության տակ («զեզոք գոտին» երկու կողմերի դիրքերի միջև ընկած մի քանի հարյուր մետր տարծաքն է)։ Դա երկուստեքիրավո՞ւնք է՝ ռազմական ուղղաթիռով հասնել մինչև «չեզոք գոտի»՝ ամրագրված է հրադադարի կամ դրա հետ կապված կարևոր ինչ-որ փաստաթղթո՞վ, թե՞ դա հենված է եղել տարիների փորձով ձեռք բերված վստահության վրա՝ որ նման դեպքերում հակառակորդը այդ կերպ չի արձագանքի։

Այս տեսանկյունից՝ համապատասխան պաշտոնյաների անմիջական արձագանք-խոսքերում ինչ-որ մութ բան է մնում։

1. Մովսես Հակոբյան (ԼՂՀ պաշտպանության նախարար). լրագրողի հարցին՝ հնարավո՞ր էր արդյոք խուսափել հակառակորդի կողմից ուղղաթիռի խոցումից, նա պատասխանում է, թե՝ հնարավոր էր։ Եւ ավելացնում է.«Հակառակորդը պահն օգտագործել է, և մեր ուղղաթիռները, լինելով սահմանին մոտ բնագծում, իրականացրել է խոցում: Իհարկե, եթե հակառակորդը ունենար տրամաբանություն և պատասխանատվություն՝ այդպիսի գործողություններ չէր իրականացնի»:

Ի՞նչ է ստացվում։

Ռազմական ուղղաթիռները (մասնագետների պնդմամբ) ուսումնավարժական թռիչքներն իրականացնում են նախապես մանրամասն մշակված պլանով և երթուղով ու, բնականաբար՝ համապատասխան դիսպետչերական կամ հրամանատարական կենտրոնի հետ անընդհատ կապի մեջ։ Ստացվում է, որ տվյալ թռիչքի պլանը կազմողները երթուղին անց են կացրել «չեզոք» գոտիով կամ դրան շատ մոտ մեր տարածքի այն մասով, որը հասանելի էր հակառակորդի հակաօդային ամենասովորական զինատեսակի համար՝ վստահ լինելով հակառակորդի տրամբանության ու պատասխանատվության զգացումի վրա՞։ Մինչ այժմ այդ ի՞նչ հիմքերով է հայկական կողմը նման տպավորություն ստացել հակառակորդից, և հիմա էլ հիասթափված ու զայրացած արձանագրում է, թե սխալվել է իր պատկերացումներում։ Եթե Ադրբեջանն ունենար այդ հատկանիշները, էլ ինչո՞ւ էինք հասնում այստեղ. դեռ 1988-ին կհարգեր ԼՂԻՄ մարզխորհրդի հայտնի որոշումը, ու ամեն ինչ կավարտվեր։

2. Սեյրան Օհանյան.  ՀՀ պաշտպանության նախարարի անմիջական արձագանքն էլ այսպիսին էր. «Զորավարժությունների անցկացման մասին նախապես հայտարարվել էր, և ինչպես միշտ՝ մեր հարևանները ցույց տվեցին իրենց դեմքը՝ կոպտորեն խախտելով բոլոր նորմերը և խոցելով ուղղաթիռը»:։

Եւ այս դեպքում նույնպիսի հարցեր են առաջանում.

Զորավարժությունների մասին նախապես հայտարարված լինելը բավարար հի՞մք էր՝ մտածելու համար, թե դրա շրջանակներում շփման գծում, հակառակորդի ուղիղ նշանառության տակ հայտնված ռազմական ուղղաթիռները կրակի թիրախ չէին դառնա։ Եղե՞լ են նման նախադեպեր, որոնք թույլ կտային նման վստահություն ունենալ։ Եւ կամ՝ եթե «մեր հարևանների» մշտապես ցույց տված դեմքն այն է, որ նրանք «կոպտորեն խախտում են բոլոր նորմերը», ուրեմն ինչո՞ւ այս դեպքում այլ կերպ պիտի վարվեին։ Չնայած հրադադարի պայմանագրին ու դրանում արձանագրված նորմերին՝ կան, չէ՞, ինչ-որ «ինստրուկցիաներ», հրամաններ, որոնք արգելում են, ասենք, զինվորին՝ դուրս գալ խրամատից ու «ցցվել» հակառակորդի տեսադաշտում։ Եթե զինվորի վրա կրակում են, ինչո՞ւ ուղղաթիռի վրա չպիտի կրակեին։

3. Սերժ Սարգսյան. զորավարժությունների ամփոփման իր խոսքում նա ասում է, թե խոցել են «դժվար դրության մեջ հայտնված» ուղղաթիռը։

Սա ակնարկ է այն մասին, թե ուղղաթիռները մոլորվե՞լ էին։ Եղանակի անբարենպաստ լինելու մասին խոսք չկա։ Տեսանյութից էլ ակնհայտ է, որ նման բան չկար։ Հարազատ ու ծանոթ վայրերում վեց օդաչուների (երկու ուղղաթիռ միասին էին) միաժամանակ մոլորվելը բացառվում է։ Էլ չասած, բնականաբար, ամեն րոպե նրանց ուսումնավարժական թռիչքին հետևող«դիսպետչերների» ու զորավարժությունների պատասխանատուների մասին։ Բացառվում է, որ երկու ուղղաթիռի վեց օդաչուներ ինքնասպան որոշում էին կայացրել՝ ի հեճուկս նախապես իրենց տրված թռիչքի ծրագրի ու հրամանի, «հավեսի համար» մի քիչ շեղվել ու հայտնվել այնտեղ, որտեղ չպիտի լինեին։

Ուրեմն ինչո՞ւ, ո՞ւմ մեղքով էին նրանք հայտնվել «դժվարին դրության մեջ»։

Այս հարցերը պիտի պատասխան ստանան, և ոչ մի կերպ չեն կարող անտեսվել ու մոռացվել օդաչուների մարմիններն ու մասունքները դեպքից 10 օր հետո դուրս բերելու հաջող գործողության առիթով ծավալված քարոզչական աղմուկի տակ։ Պետք է պատասխան ստանան, որպեսզի հաջորդ անգամ էլ մի այլ ուղղաթիռ, ինքնաթիռ, տանկ կամ զրահամեքենա՝ իրենց անձնակազմով, կամ ջոկատ՝ այս կերպ չհայտնվեն «դժվար դրության մեջ»՝ հակառակորդի ուղիղ նշանառության տակ։ Պետք չէ հարյուրավոր ու հազարավոր անգամներից հետո հնարավորություն տալ, որ հակառակորդը ևս մեկ անգամ «ցույց տա իր դեմքը», ևս մեկ անգամ ապացուցի, որ զուրկ է «տրամաբանությունից» և «պատասխանատվությունից»։ Վաղուց արդեն դա պետք էր ընդունել որպես անսասան հիմք։

Բայց շարունակենք.

4. Արծրուն Հովհաննիսյան (ՊՆ մամուլի խոսնակ). «Բոլորս էլ ունենք հակառակորդին շուտափույթ հակահարաված տալու ցանկություն, սակայն սա այն իրավիճակն է, երբ հարկավոր է կշռադատված գործել: Պատասխանը լինելու է. վստահ եմ՝ որքան այդ պատասխանն ուշանա, այնքան ավելի հուժկու և կշռադատված կլինի: Պատերազմի հասարակական պահանջը գնալով մեծանում է մեր հասարակության մեջ, և հայ զինվորականը պատրաստ է պատերազմին, որովհետև ամեն օր էտեսնում այդ պատերազմը»:

Այստեղ շատ վտանգավոր միտք կա.

«Պատերազմի հասարակական պահանջը գնալով մեծանում է մեր հասարակության մեջ...»։

Ո՞վ է ասել։ Ինչի՞ց է դա երևում։ Որևէ քաղաքական ուժ կամ հասարակական կազմակերպություն նման հայտարարությո՞ւն է արել։ Որևէ 10 հոգի պատերազմի պահանջով ցո՞ւյց են արել ՊՆ-ի կամ պետական որևէ հիմնարկի առաջ։ Այդ ո՞ր խելագար հասարակության մեջ կարող է «պատերազմի պահանջ» առաջանալ ու «մեծանալ» (չհաշված, անշուշտ, անբուժելի հոգեկան հիվանդությամբ տառապող սակավաթիվ անհատների, որ կարող են լինել ցանկացած հասարակության մեջ)։

Շեշտենք՝ խոսքը հակառակորդի սադրիչ գործողություններին համարժեք պատասխան տալուն ու դրանով իսկ դրանց հետագա կրկնությունը կանխելուն չի վերաբերում։ Այ դա հասարակական պահանջ է։ Իսկ այն, ինչ ասում է ՊՆ մամուլի խոսնակը՝ պատերազմի քարոզ է՝ արգելված ՀՀ Սահմանադրության 47-րդ հոդվածով։ Բայց այս դեպքում խնդիրն այն չէ, թե միջին մի պաշտոնյա, սահմանադրությամբ արգելված՝ պատերազմի քարոզ է անում։ Խոսնակը տվյալ գերատեսչության, այս դեպքում՝ Պաշտպանության նախարարի «բերանն է», խոսափողը, խոսում է նրա փոխարեն, ասում է այն, ինչ իրեն հանձնարարված է։ Պաշտպանության նախարարն, իր հերթին՝ գործում է երկրի փաստացի նախագահի, գերագույն գլխավոր հրամանատարի ենթակայության տակ ու գեթ քաղաքական ասելիքում նրա յուրօրինակ «խոսնակն» է։ Այսինքն՝ ստացվում է, որ, առայժմ ՊՆ մամուլի խոսնակի բերանով, պատերազմի քարոզ է անում Սերժ Սարգսյա՞նը։ Հակառակ դեպքում ՊՆ մամուլի խոսնակը պետք է անմիջապես հեռացվեր և պատասխանատվության կանչվեր։

Բայց սա հակադրվում է հայտնի մի իրողության։ Ս. Սարգսյանը չափազանց վախենում է պատերազմից՝ քաջ գիտակցելով, թե դա ինչպիսի վտանգ կարող է լինել իր անձնական իշխանության ու ճակատագրի համար։ Հենց այդ վախից էր, որ վերջին երկու տարում հակառակորդի սադրանքները համարժեք պատասխան չէին ստանում, մինչև այս տարվա հուլիս-օգոստոսին դրանք եկան, հասան վտանգավոր աստիճանի։ Ու դժվար է ասել, թե էլ ուր կհասնեին ու էլի քանի զոհ կտայինք այդ սադրանքների հետևանքով, եթե Լևոն Տեր- Պետրոսյանի հայտնի ելույթից հետո բանակը չձերբազատվեր մինչ այդ իրեն կաշկանդող քաղաքական հրահանգներից ու համարժեք պատասխաններով ամեն ինչ իր տեղը չդներ։

Ո՞րն է, ուրեմն, այս դեպքում՝ հնարավոր բացատրությունը, վարկածը։

Ամռանը Ս. Սարգսյանը դեռ կարող էր համարել, որ պատերազմը կարող է լինել իր իշխանությանն սպառնացող թիվ մեկ վտանգը՝ պահուստում ունենալով, այսպես կոչված, «սահմանադրական բարեփոխումների» միջոցով ընդդիմությանը չեզոքացնելու և իր իշխանությունը հավերժացնելու ծրագիրը։ Հիմա՝ հոկտեմբերի 10-ի և 24-ի հանրահավաքներից հետո, իրավիճակի լիակատար հստակեցում և կտրուկ փոփոխություն է տեղի ունեցել։ Շատ կտրուկ։ Հիվանդագին լավատեսությամբ պետք է տառապել՝ մտածելու համար, թե այսուհետ այդ ծրագրի կենսագործման ամենաչնչին հնարավորություն է պահպանվել։ Ուստիև Ս. Սարգսյանի համար փոխվել է իր իշխանությանն սպառնացող թիվ մեկ վտանգը։ Նա շատ լավ հասկանում է, որ այն (իր իշխանությունը) մազից է կախված, և այդ մազը կկտրվի այդօրինակ ևս մեկ կամ երկու հանրահավաքով։ Եւ փրկության որևէ օղակ, ո՛չ դրսում, ո՛չ ներսում՝ չկա, չի տեսնում։

Հայտնի է ևս մի բան. իշխանությունը պահելու ու հավերժացնելու մոլուցքը վաղուց մթագնել է Ս. Սարգսյանի քաղաքական բանականությունը։ Հանուն իր այդ գերագույն նպատակի՝ նա պատրաստ է զոհաբերել բացարձակապես ամեն ինչ։ Այդ թվում՝ նաև կարող է ժողովրդին ահաբեկել պատերազմի սպառնալիքով ։ Քաղաքական բանականությունը կորցրած մարդու համար վտանգավոր պահին կարող է առաջնորդող դառնալ ոչ միայն «ինձնից հետո՝ թեկուզ ջրհեղեղ», այլ նաև «եթե ես չեմ՝ ուրեմն ջրհեղեղ» սկզբունքը։ Ահա, հենց այս նկատառումով է, որ ծանրացանք ՊՆ մամուլի խոսնակի բերանով ասված, ըստ էության, պատերազմի քարոզ բովանդակող մտքի վրա։ Եւ քանի դեռ ՊՆ մամուլի խոսնակը աշխատանքից չի հեռացվել ու պատերազմի քարոզչության համար պատասխանատվության չի կանչվել, մեր այս վարկածը գոյության իրավունք ունի։

Այնպես որ՝ ԼՂՀ ռազմական ուղաթիռի հետ կապված ողբերգութան (ոչ թե «ցավալի դեպքի»՝ ինչպես բնութագրում է Ս. Սարգսյանը) հանգամանքների վերջնական ճշտումը և հրապարակումը ոչ միայն ռազմական, այլև շատ ավելի մեծ՝ քաղաքական կարևորություն ունի։

http://www.ilur.am/news/view/37909.html

«Ազգային միասնությունն» ընդդեմ Համաժողովրդական շարժման

Այսօրվա քաղաքական իրավիճակի հետ կապված, որպես զուգահեռ՝ արդեն առիթներ են եղել անդրադառնալու 1988-90թթ. Համաժողովրդական շարժմանը։ Էլի կլինեն (որքանով որ նույն փաստերը կարելի է մեկնաբանել տարբեր դիտանկյուններից)։ Եւ դա բնական է. երկու դեպքում էլ նույնն է հիմնական քաղաղական օրակարգը՝ բռնապետական համակարգից անցումը ժողովրդավարականի։ Մնացած բոլոր հարցերը, ինչպես այն ժամանակ, այնպես էլ հիմա, դրա ածանցյալները կամ բաղադրիչներն են՝ ըստ էության։ Այնպես որ՝ զուգահեռների վերհիշումը կարող է օգտակար լինել։

Հասարակության տեղեկատվական շրջափակումը 1988-90-ին շատ ավելի կոշտ էր ու համապարփակ, քան այսօր։ Չկար ո՛չ ինտերնետ, ո՛չ սոցիալական ցանցեր, ո՛չ բջջային հեռախոսներ։ Մինչեւ Շարժման «Հայք» շաբաթաթերթի կանոնավոր հրապարակումը 1990-ի հունվարից, տեղեկատվության տարածման հիմնական տեխնիկան փաստաթղթերը ձեռքով արտագրելով, գրամեքենաներով, երբեմն՝ ԿԳԲ-ի խիստ հսկողության տակ գտնվող սակավաթիվ «քսերոքսներով» գաղտնի բազմացումն էր։  Եւ այդուամենայնիվ, հնարավոր էր լինում Շարժման փաստաթղթերն ու գաղափարները ու պարզապես՝ ամենօրյա տեղեկատվությունը տարածել ողջ հանրապետությունով մեկ։

1988-90-ին, այսօրվա համեմատությամբ, կար եւս մեկ դժվարություն։ Եթե Ղարաբաղի խնդիրը, որպես «ազգային հարց», շատ արագ ու հեշտ էր մարսվում հասարակության կողմից, ապա շատ ավելի դժվար էր ժողովրդավարության, իշխանափոխության, նոր հասարկարգի խնդիրների դեպքում։ Ի տարբերություն այսօրվա՝ այն ժամանակվա հասարակության պատկերացումները, ձեւավորված լինելով խորհրդային 70-ամյա տիրապետության շրջանի գաղափարախոսական ագրեսիվ քարոզչությամբ ու դաստիարակությամբ, օժտված էին ծանր իներցիայով։ Եւ այդուամենայնիվ, հնարավոր դարձավ հաղթահարել, կոտրել այդ իներցիան։

 Ի տարբերություն այսօրվա՝ հսկա մի կայսրության իշխանության օրգանական մասն էր Հայաստանի կոմունիստական իշխանությունը, եւ նրա դեմ «ոտնձգությունը» նշանակում էր դուրս գալ հսկա այդ կայսրության իշխանական համակարգի դեմ։ Կոմկուսի՝ սահմանադրությամբ ամրագրված իշխանության դեմ շատ թե քիչ նշանակալի որեւէ ընդվզում չէր եղել մինչ այդ, իսկ եթե այդպիսիք եղել էին «սոցիալիստական ճամբարի» այլ երկրներում, ապա դաժանորեն արյան մեջ խեղդվել էին նույն ԽՍՀՄ իշխանության կողմից։ Շատերի համար անպատկերացնելի էր որեւէ այլ ուժի իշխանություն։ Եւ այդուամենայնիվ, հնարավոր եղավ ոչ միայն այդ հարցն օրակարգային դարձնել, այլեւ լուծել համաժողովրդական շարժմամբ։ 

***

Համաժողովրդական շարժումը, ի տարբերություն քաղաքական պայքարի լոկալ դրսեւորումների, այդ թվում՝ նախընտրական ու հետընտրական գործողությունների, օրակարգում ունենում է լայն հասարակական հնչեղութամբ խնդիր, որի հետապնդումը վերածվում է պերմանենտ քաղաքական գործընթացի՝ ամենօրյա հստակ գործողություններով։ «Համաժողովրդական շարժումը», որպես քաղաքական հասկացություն, չի կարող նշանակել երկրի ողջ կամ համարյա ողջ չափահաս բնակչության անմիջական մասնակցություն քաղաքական ակցիաներին, ասենք՝ հանրահավաքներին։ Բացառյալ 1988-ի փետրվարյան մի քանի հանրահավաքների, այդ տարիների հանրահավաքներն էլ միջին հաշվով ավելի բազմամարդ չէին, քան այսօրվա ռեժիմի դեմ հանրահավաքները։ Հանրահավաքների կայուն մասնակիցների թիվն ավելին չէր, քան 2-3 տասնյակ հազարը։ Ընդ որում՝ այն ժամանակ Հայաստանի (առկա) բնակչության թիվը երկու անգամ ավելի էր։ Դա լրիվ բավարար եղավ՝ շուրջ երկուսուկես տարի ապահովելու համար հզորագույն մի համաժողովրդական շարժում՝ ո՛չ միայն Հայաստանի մասշտաբով, այլեւ ողջ Խորհրդային Միության եւ «սոցալիստական ճամբարի»։ Այսինքն՝ քաղաքական գործընթացի էպիկենտրոնում երկրի բնակչության ոչ ավելի քան 1%-ի ակտիվ ներգրավվածությունը լիովին բավարար է ամենահզոր համաժողովրդական շարժում ծավալելու եւ իշխանափոխության (համակարգային իշխանափոխության) խնդիր լուծելու համար։

1988-90-ին ծառացած բողոքի ալիքը համաժողովրդական շարժման որակ ու բնույթ ստացավ  նրա էպիկենտրոնի՝ «Ազատության հրապարակի», ըստ էության՝ ամենօրյա գործունեությամբ։ Ազատության հրապարակի այս ամենօրյա գործող միջուկի, էպիկենտրոնի ձգողական ուժի դաշտում էր, ահա, որ ինքնաբուխ ձեւավորվեցին նրա տեղական կառույցները։ Երբ հանգամանքների բերումով «էպիկենտրոնի» գործունեությունը հարաբերական դադար էր ապրում, դա խիստ բացասաբար էր ազդում տեղական կառույցների վրա։ 1988թ. մարտ-ապրիլ ամիսներին, օրինակ (երբ խորհրդային զորքերը շրջափակած էին պահում Ազատության հրապարակը), շրջկոմների քարտուղարները զեկուցում են Կոմկուսի կենտրոնական կոմիտե, թե քանի հարյուր ակտիվիստի են «զրուցելով» դարձի բերել եւ քանի տասնյակ տեղական «Ղարաբաղ» կոմիտեներ են կարողացել փակել իրենց վարչական շրջաններում։ Տեղական կոմիտեները կրկին ակտիվացան ու բազմապատկվեցին, երբ մայիսին հնարավոր եղավ խորհրդային զորքերից ազատել Ազատության հրապարակը։ Առանց պերմանենտ գործող էպիկենտրոնի՝ չէին կարող գոյատեւել տեղական կառույցները, եւ առանց տեղական կառույցների աշխատանքի՝ չէր կարող, որպես քաղաքական գործոն ու իշխանության այլընտրանք՝ գոյատեւել ու հաջողության հասնել համաժողովրդական շարժումը։

***

Հասարակության բացասական տրամադրվածությունը, դժգոհությունը, ընդհուպ՝ ատելությունը, որքան էլ համատարած, դրանից դեռ ռեժիմները վտանգ չեն զգում։ Վտանգն առաջանում է այն ժամանակ, երբ այս ամենը քաղաքական կապիտալի է վերածվում, եւ տեղի է ունենում քաղաքական դաշտի հստակեցում՝ մի կողմից՝ ռեժիմը, մյուս կողմից՝ հասարակության ամենալայն զանգվածների համակրանքը վայլող քաղաքական միավորը։ 1990-ին հստակեցված քաղաքական դաշտում այդ միավորը Հայկական ժողովրդավարական շարժման կազմակերպական կառույցն էր՝ Հայոց համազգային շարժումը, այսօր՝ դա նույն քաղաքական պլատֆորմի վրա կանգնած ընդդիմադիր ուժերի քառյակն է։

Ի վիճակի չլինելով կամ չուզենալով մեղմել հասարակական համատարած դժգոհությունը՝ ռեժիմները, բնականաբար, պիտի փորձեն թույլ չտալ կամ խաթարել այդ պայմաններում առաջացած քաղաքական դաշտի հստակեցումը։ 1989 թվականի ամռանից (Շարժման ղեկավարության՝ բանտից ազատվելուց հետո) արդեն ակնհայտ էր, որ քաղաքական գործընթացները, ի դեմս Շարժման կազմակերպական կառույցի՝ Հայոց համազգային շարժման, տանելու են քաղաքական դաշտի հստակեցման՝ քաղաքական երկրորդ բեւեռի ձեւավորմանը։ Հենց այդ պահից էլ, որպես «հակակշիռ», որպես այդ հստակեցումը թույլ չտալու միջոց՝ սկսեցին առաջանալ այլազան անուններով «նոր կազմակերպություններ»։ Սեպտեմբերին դրանք 14-ն էին՝ միավորված «Նախախորհրդարան» անվամբ (ինչպիսի՜ զուգադիպություն»), 1990-ի մարտին դրանք արդեն 45-ն էին՝ միավորված «Համահայկական միացյալ ճակատում»։

Հռետորաբանությամբ սրանք իշխանության դեմ ավելի ագրեսիվ էին, իսկ Հայոց համազգային շարժմանը մեղադրում էին «միջին դիրք» գրավելու մեջ։ Իրենք, բոլորը միասին, երբեւէ չհամարձակվեցին կամ չկարողացան գեթ մեկ քաղաքական ակցիա կազմակերպել, որին կմասնակցեր թեկուզ 45 հոգի։ Բայց մեղադրում էին Շարժման քաղաքական կառույցին, թե ինչու նա, հանուն ազգային միասնության, որպես հավասար մեկ միավոր՝ չի մտնում «Նախախորհրդարան» կամ «Միացյալ ճակատ»՝ դրված խնդիրը «ազգովի» լուծելու համար։ Նախընտրական ամիսներին հսկայական աղմուկ հանած այս «կազմակեպրությունները» ընտրություններից հետո կարճ ժամանակի ընթացքում անհետ չքացան։ Թե դրանցից որոնք էին ստեղծվել իշխանությունների նախաձեռնությամբ, եւ որոնք էին ինչ-ինչ անհատների ամբիցիաների արդյունք՝ դժվար է ասել։ Մի բան ակնհատ է, այս ամենի նպատակը քաղաքական դաշտի հստակության խաթարումն էր, ինչի հետեւանքը կլիներ Շարժման կազմակերպական եւ քաղաքական ներուժի քայքայումը եւ պարտութունը ընտրություններում։ 

Ինչո՞ւ։

Բացի քաղաքական դաշտի հստակեցումից, որոշակի հստակեցում էր գոյացել նաեւ Շարժման ողջ կառույցում։ Ինչպես ամեն մի կենդանի հասարակական օրգանիզմ, այստեղ էլ ձեւավորվել էր որոշակի ներքին հիերարխիա։ Այն ձեւավորվել էր, ըստ էության, բնական ընտրությամբ՝ կախված յուրաքանչյուրի ցուցաբերած ունակություններից, կատարած աշխատանքից, անձնական վաստակից։ Առաջին շարքում Շարժման ղեկավարությունն է՝ «Ղարաբաղ» կոմիտեն՝ իր անսակարկելի հեղինակությամբ եւ ողջ հանրապետությունով մեկ լայն ճանաչմամբ։ Դրանից հետո էլի մի քանի տասնյակ հայտնի գործիչներ՝ ընդգրկված Հայոց Համազգային Շարժման վարչությունում։ Ապա՝ տեղական կազմակերպությունների հարյուրավոր ղեկավարներ, պայքարի ընթացքում զանազան ուղղություններով հսկայական գործ արած այլ մարդիկ եւ, վերջապես՝ այն ակտիվը, որը ձեւավորում էր Շարժման բոլոր հանրահավաքներին մասնակցող 20-30 հազարանոց միջուկը։ Սրանցից ամենավերջինի հասարակական ազդեցության շրջանակն ավելին էր, քան հիշյալ «կազմակերպություններինը»։ Սրանցից յուրաքանչյուրի քաղաքական ազդեցության շրջանակների հանրագումարն էր, որ, երկրի բնակչության կեսից շատ ավելին լինելով, ընտրություններում հաղթելու իրական հիմք ու երաշխիք էր։

Ի՞նչ տեղի կունենար, եթե Շարժումը այս պայմաններում տեղի տար փողոց նետված «ազգային միասնության» կարգախոսին։ Այս ամենը կքանդվեր։ Կստացվեր, որ որոշումներ ընդունող ղեկավար մարմնում՝ բնական ընտրությամբ ձեւավորված հիերարխիայի առաջին հորիզոնականում, հանկարծ հայտնվում են մինչ այդ անհայտ ինչ-որ մարդիկ՝ նույնքան անհայտ պատկերացումներով ու ձգտումներով։ Կարելի է միայն պատկերացնել, թե ինչպես կգործեր 45+1 այդ մարմինը։ Խնդիրը մարդկանց ամբիցիաները չեն։ Խնդիրն այն է, որ որեւէ մեկին անհնար կլիներ բացատրել, թե ի՞նչ տրամաբանությամբ դա տեղի ունեցավ։ Ակնհայտ է նաեւ, թե ինչ կլիներ դրա արդյունքը։

Եւ այսպես, կոմունիստական իշխանությունը 1989-90թթ. իր դեմ ծառացած Համաժողովրդական շարժումը պառակտելու, քայքայելու ու վնասազերծելու համար որպես վերջին միջոց փորձեց օգտագործել «ազգային միասնության» կարգախոսով գրված վերոնշյալ սցենարը։ Խարդավանքների եւ ինտրիգների մեջ տասնյակ անգամ ավելի հմուտ ու փորձառու Սերժ Սարգսյանն իր իշխանության կորստի նույնպիսի վտանգի առջեւ չի կարող անտեսել այդ փորձը։

http://www.ilur.am/news/view/37580.html

1990թ. ինչո՞ւ էր իշխանությունը ջանում հետաձգել ընտրությունները

1988-90 թվականերին գործող կոմունիստական ռեժիմին իշխանությունից զրկվելու վտանգ էր սպառնում, իսկ նրա դեմ ծառացած ժողովրդավարական շարժումը հետապնդում էր նույն՝ ժողովրդավարական համակարգի հաստատման խնդիրը։ Վերհիշենք այդ թվականներին իշխող ռեժիմի վարքագիծը, եւ թե ինչ մեթոդների ու միջոցների էր նա դիմում իշխանությունը կորցնելու՝ իրեն սպառնացող վտանգը չեզոքացնելու համար։ Ինչպես պարզվում է, այդ մեթոդներն ու միջոցները, լավագույնս մշակված ու հղկված լինելով, խիստ պահպանողական են եւ տասնամյակներ շարունակ չեն փոխվում։

ՊԱԿ-ի (ԿԳԲ) գեներալի բացած խոհանոցը

Հայտնի բան է, որ բռնապետական իշխանությունները, անկախ իրենց բնույթից (գաղափարախոսական, կրոնական, կլանային), քաջ գիտակցում են, որ պահպանման ու վերարտադրման համար անհրաժեշտ է որոշակի մեխանիզմներ ստեղծել։ Ու դա պետք է լինի նմանօրինակ իշխանության առաջնահերթ գործը ու մշտական հոգածության առարկան։ Սեփական փորձից մենք գիտենք Հայաստանում այսօր իշխող ռեժիմի ստեղծած այդ մեխանիզմն իր տասնյակ դետալներով՝ ընտրակաշառքից մինչեւ բռնության կիրառում, կեղծ ընդդիմության համակարգի ստեղծումից մինչեւ զանգվածային տեղեկատվության միջոցների լիակատար վերահսկողություն եւ այլն։

Կոմկուսն իր իշխանությունը հարատեւ դարձնելու համար ընտրել էր, առաջին հայացքից՝ ավելի պարզ տարբերակ։ Պարզապես սահմանադրորեն ամրագրել էր իշխանության իր մենաշնորհը (ԽՍՀՄ Սահմանադրության հայտնի 6-րդ հոդվածը)։  Սակայն անգամ սահմանադրորեն ամրագրումը բավարար չհամարելով՝ ստեղծել էր հսկայական մի մեխանիզմ ու մշակել միջոցների մի ամբողջ համակարգ՝ իշխանությունը որեւէ վտանգից զերծ պահելու համար։ Այդ համակարգի խոհանոցից որոշ մանրամասներ ժամանակին մի հարցազրույցով (թարգմանաբար տպագրվել է «Ավանգարդ», 24.06.1990) ներկայացրել է ՊԱԿ-ի գեներալ Կալուգինը (այս մարդու հետագա վարքագիծը ոչ մի կապ չունի տվյալ դեպքում նրա հաղորդած տեղեկությունների հավաստիության հետ)։ Ստորեւ ներկայացնենք ռեժիմային իշխանության ապահովման ու վերարտադրման համար աշխատած, ինքնին հետաքրքիր այդ մեխանիզմը, որն ի սկզբանե՝ 1920-ականներից, ստեղծված էր ՊԱԿ-ի համակարգում, եւ որն իր ամբողջ հզորությամբ գործել է 1988-90թթ. ժողովրդավարական շարժման դեմ։

Կալուգինը, նախ, արձանագրում է արդեն իսկ բոլորին հայտնի այն իրողությունը, որ ՊԱԿ-ը, հետախուզության եւ հակահետախուզության իր օրինական գործառույթներից զատ եւ դրանցից առաջ, որպես հիմնական եւ առաջնահերթ խնդիր՝ զբաղվում էր երկրի ներսում, քաղաքացիների նկատմամբ քաղաքական հետախուզությամբ: Սա միակ բնագավառն էր, որի «բյուջեն առանձին հաստատում էր ԽՄԿԿ կենտկոմը՝ բարձրագույն ղեկավարության մակարդակով», իսկ ընդհանրապես՝ «պետական գանձարանից այնքան ռուբլի եւ դոլար էին ստանում, որքան խնդրում էին»: Այս կառույցի գործունեության հիմքում, ըստ ՊԱԿ-ի գեներալի, ընկած էր հին՝ ստալինյան շրջանի հմտավարժեցումը, եւ աշխատում էին նույն մեթոդներով: Դրանք հետեւյալն էին.

1.      «Գործեր» էին կազմվում միլիոնավոր մարդկանց վրա՝ մի պրակտիկա, որ սկսվել էր դեռ 1918 թվականից: Եթե ժամանակին դրանք մենշեւիկներն ու էսեռներն էին, տրոցկիստները, զինովեւականները, աշխարհաքաղաքացիները, ազգայնականները, եկեղեցականները եւ այլն, ապա այժմ՝ ոչ պաշտոնական կազմակերպությունները, գործադուլային կոմիտեները, նոր քաղաքական կուսակցությունները, շարժումները:

2.      Կտրականապես արգելվել է նյութեր հավաքել եւ գործեր կազմել կուսակցական եւ  կոմերիտական նոմենկլատուրայի բարձրաստիճան չինովնիկների վերաբերյալ:

3.      Հատուկ հանձնարարվել է «գործեր» կազմել ԽՍՀՄ ժողովրդական պատգամավորների, ԽՄԿԿ-ին  ընդդիմադիր բոլոր կազմակերպությունների եւ կառույցների համար, եթե նույնիսկ նրանց ներկայացուցիչները դառնում էին բարձրաստիճան պաշտոնյաներ:

4.      Աշխատանքի ձեւը եղել է հետեւյալը. հավաքագրում էր կատարվում նոր ստեղծված կազմակերպությունների անդամներից կամ իր գործակալներին մտցնում տվյալ  կազմակերպության մեջ, վարկաբեկում կազմակերպության կամ շարժման ակտիվիստներին եւ, վերջին հաշվով, քայքայում այն ներսից:

5.      Նախապես իմանալով, թե ինչ շարժում կարող է սկսվել, ՊԱԿ-ը հաճախ ինքն էր վերցնում  նախաձեռնությունը՝ նպատակ ունենալով այն վերահսկողության տակ պահել: Ընդ որում՝ սա վերաբերում էր ոչ միայն քաղաքական շարժումներին: Այսպես՝ երբ արդեն անխուսափելի էր, որ ԽՍՀՄ-ում պետք է ստեղծվեին «Ռոք» խմբերը, առաջին այդօրինակ խումբը ստեղծեց ՊԱԿ-ը: Ըստ այդմ՝ կարելի է պատկերացնել, թե որքան ավելի ուշադիր պետք է լինեին քաղաքական շարժումների եւ կազմակերպությունների նկատմամբ:

6.      Ստեղծում էր նույն գործով զբաղվող այլ կազմակերպություններ՝ շարժումները  պառակտելու եւ ներսից քայքայելու համար:

7.      Ունեցել է հատուկ ստորաբաժանում, որը զբաղվել է ապատեղեկատվության հորինմամբ եւ տարածմամբ՝ առանձին մարդկանց կամ կազմակերպություններին վարկաբեկելու համար: Նրանց մասին տարածվում էին կեղծ լուրեր, անստորագիր թռուցիկներ: Երբեմն նման լուրերին արժանահավատություն տալու համար որեւէ ձեւով հաջողեցնում էին դրանք հրապարակել արտասահմանում, ապա արտատպել տեղական թերթերում:

Այս ամենը, ինչպես ասում են՝ դեռ «խաղաղ» ժամանակների համար էին ու հիմնականում ունեին «կանխարգելիչ» բնույթ։ Անշուշտ, սա իշխանության ապահովության միակ մեխանզմը չէր։ Սա գաղտնին էր։ Կար նաեւ բացահայտը՝ «գաղափարախոսական ոլորտը»՝ հսկա մի բուրգ, որ սկսվում էր ԽՄԿԿ Կենտկոմի ամենակարեւոր ու ամենազդեցիկ գաղափարախոսական բաժնից ու ավարտվում վերջին կոլտնտեսային անասնաֆերմայի վերջին գոմի «կարմիր անկյունով»։  Հիմա պատկերացրեք այս մեքենայի աշխատանքն իր ողջ հզորությամբ, երբ նման իշխանությանը իրական վտանգ է սպառնում։ Եւ իրոք, 1988-90 թվականների համար վերոբերյալ մեխանզմի յոթ կետերից յուրաքանչյուրի տակ կարելի է բերել տասնյակ փաստեր եւ օրինակներ։

 Կոմունիստական վարչախմբի հիմնական խնդիրը հոգեվարքի պահին

1989թ. աշնանը Համաժողովրդական շարժման հեթական բարձրակետն էր։ Շարժման քաղաքական կառույցի՝ Հայոց համազգային շարժման՝ նոյեմբերի 4-ին կայացած առաջին համագումարն աննախադեպ հասարակական հնչեղություն ունեցավ, այնքան, որ անգամ իշխանական մամուլն ստիպված եղավ դրան դրական արձագանքել։ ԽՍՀՄ ԳԽ-ի նոյեմբերի 28-ի՝ Լեռնային Ղարաբաղի հարցով կայացրած աննպաստ որոշմանը Շարժումը կարողացավ հակադրաձել Հայաստանի Գերագույն խորհրդի եւ Ղարաբաղի Ազգային խորհրդի դեկտեմբերի 1-ի համատեղ նիստով եւ Միացյալ հանրապատության հռչակմամբ։ Համաժողովրդական շարժման հեղինակությունը լրացուցիչ բարձրացավ նաեւ 1990 թվականի հունվարին Երասխավանում Նախիջեւանից ձեռնարկված ադրբեջանական ներխուժման փորձի հաջող չեզոքացմամբ։

Մայիսի 20-ին Գերագույն խորհրդի հերթական ընտրություններն էին։ Շատ թե քիչ քաղաքական հոտառություն ունեցողների համար ակնհայտ էր, որ այդ ընտրություններում Համաժողովրդական շարժման հաղթանակն անխուսափելի է։ Բնականաբար, դա շատ ավելի լավ հասկանում էր իշխանությունը։ Վերջինս դրանից խուսափելու համար իր առջեւ դրեց որեւէ կերպ ընտրությունները հետաձգելու խնդիրը եւ փորձեց դրան հասնել ամենատարբեր մեթոդներով։ Առաջ քաշվեց «Համահայկական խորհրդաժողով» ստեղծելու մի գաղափար, որը «ավելի բարձր» պիտի լիներ, քան Գերագույն խորհուրդը։ Ապա շատ հապճեպ փորձ արվեց Հանրապետության նախագահի պոստ ստեղծել ու նախագահական ընտրություններ անցկացնել։ Ընտրությունների հետաձգման օգտին սկսեց հանդես գալ «ճանաչված մտավորականների» մի ողջ աստղաբույլ։ Անգամ արդեն պաշտոնապես մեկնարկած նախընտրական արշավի կեսին՝ քվեարկության օրվանից երկու շաբաթ առաջ, իշխանությունը ձեռ չէր քաշում այդ նպատակի իրագործումից։ Մայիսի 4-ի առավոտյան, երբ ՀԿԿ կենտկոմում հրավիրված մի խորհրդաժողովում քննարկվում էր ընտրությունների հետաձգման անհրաժեշտության հարցը, նույն պահին ՀԱԲ-ի եւ Հանրապետական կուսակցության զինված խմբերը գրավեցին ՀԿԿ Երեւանի քաղկոմի շենքը (այսօրվա Սահմանադրական դատարան) եւ ներկայացրին նույն պահանջը՝ վեց ամսով հետաձգել ընտրությունները:

Շարժման ջանքերով բոլոր այսօրինակ նախաձեռնությունները տապալվեցին։ Ընտրությունները կայացան, ինչի միջոցով եւ տեղի ունեցավ, այսօրվա ձեւակերպմամբ ասած՝ «համակարգային իշխանափոխությունը»։

Ինչո՞ւ էր կոմունիստական իշխանությունը, հոգեվարքի մեջ, որպես վերջին փրկօղակ, այդպես փարվել ընտրությունները հետաձգելու գաղափարին, ի՞նչ պետք է աներ նա 6 ամիս շահած այդ ժամանակի ընթացքում։

Դեռ այն ժամանակ, իրադարձությունների ընթացքում, եթե ոչ բոլորը, բայց Շարժման ղեկավարությունը հստակ գիտեր այս հարցի պատասխանը։ Հարցի պատասխանը շատ ավելի ակնհայտ ու շատերին տեսանելի դարձավ իրադարձությունների ավարտից հետո։ Ու, վերջապես, հարցին, բնականաբար, շատ ավելի հեշտ է պատասխանել այսօր՝ երբ ամեն ինչ վաղուց ավարտված է։

Կոմունիստական իշխանությունը ժամանակի պակաս ուներ՝ ինքնապահպանման ու վերարտադրման վերոնշյալ մեխանիզմի միջոցով ստանալու համար անհրաժեշտ արդյունքը։ Մի կողմից՝ ժամանակի պակասը, մյուս կողմից՝ Շարժման ամենօրյա հրապարակային ակտիվ գործունեությունը, թույլ չտվեցին իրականացնել նույն նպատակով մշակված այնպիսի ծրագրեր, ինչպես «Համահայկական համաժողովն» էր, հապշտապ նախագահական ընտրություններ անցկացնելը եւ այլն։ Ինքնապահպանման ու վերարտադրման մեխանիզմը, որ գործի էր դրված իր առավելագույն հզորությամբ, երեք ամսվա ընթացքում, անշուշտ, որոշակի արդյունքների հանգեցրեց։ Հեռուստատեսության, զանգվածային լրատվամիջոցների տոտալ քարոզչությամբ, կեղծ լուրերի ու վարկաբեկիչ ասեկոսեների տարածմամբ եւ այլն (տես վերոբերյալ ցանկը) հաջողվեց ապակողմնորոշել հասարակության մի մասին, մասնավորապես՝ Երեւանից հեռու գյուղական շրջաններում։ Դրա հետեւանքը վճռորոշ չեղավ այն բանի շնորհիվ, որ Շարժումը որոշակի բարձրակետ նվաճելուց հետո կարողացավ մինչեւ ընտրություններ պահպանել ամենօրյա «առաջին լուրի» հեղինակ լինելու իր դիրքերը։ Այսինքն՝ կոմունիստական իշխանությունը ճիշտ էր հաշվարկել. որքան ավելի հեռու լինեին ընտրությունները Շարժման բարձրակետից, այնքան նույն մեքենայի աշխատանքի շնորհիվ կկարողանար առավել փոքրացնել իր իշխանությանը սպառնացող վտանգը։

***

Հասարակությանը վերահսկելու եւ իշխանության անվտանգությունն ապահովելու ՊԱԿ-ական մեթոդների մեջ ստալինյան շրջանից ի վեր ոչինչ չէր փոխվել։ Չէր փոխվել ոչ թե այն պատճառով, որ տվյալ բնագավառը անուշադրության է մատնված եղել, այլ որովհետեւ մշակված մեխանիզմը անթերի կատարել էր իր գործը։ Եւ ընդհանրապես, այս բնագավառում էլ դժվար է ու անիմաստ «հեծանիվ հորինել»։ Ներկա ռեժիմի պարագլուխները, մասնավորապես Սերժ Սարգսյանը, ի սկզբանե քաջ ծանոթ լինելով նույն ՊԱԿ-ի խոհանոցին, չէին կարող չնկատել ու չօգտագործել իշխանության պահպանման ու վերարտադրման նույն այս մեխանիզմը։ Վերեւում ՊԱԿ-ի խոհանոցի առանձնացված կետերից շատերի կիրառումը դժվար չէ գտնել մեր քաղաքական ամենօրյա կյանքում։ Դրանք նույն կերպ, ինչպես 1990-ին, ամբողջ ծավալով կիրառվեցին 2008 թվականին՝ երբ նախագահական ընտրություններում ռեժիմին իշխանությունը կորցնելու ամենաիրական վտանգ էր սպառնում։ Դրանց ամբողջական գործադրումը անգամ անզեն աչքով կարելի է տեսնել ու արձանագրել նաեւ այսօր՝ սկսած հազարավոր մարդկանց վրա գործեր կազմելուց մինչեւ շարժումը պառակտելու փորձերը, նրանց առաջնորդների մասին կեղծ լուրերի, վարկաբեկիչ նյութերի եւ ապատեղեկատվության տարածումը։ Այս ամենն այսօր արդեն ակնհայտ է: Եւ դրա դեմ մեկ հակաթույն կա՝ չզիջել ամենօրյա «առաջին լուրի» հեղինակ լինելու ձեռք բերած դիրքերը։

http://www.ilur.am/news/view/37282.html