Friday, May 30, 2008

ԸՆԴԴԻՄՈՒԹՅՈՒՆ ԸԼԼԱԼՈՎ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ԿՄՆԱՆ


Ավազակապետական վարչախմբի վերարտադրման “ընտրություններ” կոչվող թատերախաղում Դաշնակցությունը Օրինց երկրից հետո երկրորդ տեղը գրավեց իր բերած նպաստով։ Դրա շնորհիվ պահեց իր վերնախավի պաշտոններն ու ունեցվածքը, բայց կորցրեց ոչ միայն իր ընտրազանգվածի, այլեւ իր շարքերի առնվազն 99%-ի վստահությունը։ Ուստիեւ Դաշնակցության վերջին ընդհանուր ժողովը ծանր խնդիր ուներ իր առջեւ՝ բացատրություններ գտնել իր դրսեւորած խայտառակ ու անպատվաբեր վարքագծի համար։ Բայց, ինչպես ժամանակին բոլշեիկներն էին իրենց մասին ասում, թե՝ “այսպիսի դժվարություններ չէ, որ հաղթահարել են բոլշեւիկներ”, նույն կերպ մտածելու իրավունք ունեն նաեւ դաշնանկցության պարագլուխները։ Ժամանակին նրանք կարողացել էր դուրս գալ 1915 թ. Արեւմտյան Հայաստանում  ժողովրդին բախտի քմահաճույքին թողնելով խուճապահար փախչելու (պատմաբան Լեոի բնորոշմամբ՝ “դաշնակցական խուճապի”) պատասխանատվությունից, կարողացել էին “բացատրել” 1941-1945 թթ. Խորհրդային Հայաստանի դեմ գերմանական ֆաշիզմի հետ դաշնակցելու ու նրան ծառայելու խայտառակությունը, կարողացել էին մարսել 1956 թ. Հայ Առաքելական եկեղեցին երկփեղկելու, 1988-91թթ. Մոսկվայի (դրանով իսկ՝ ակամա նաեւ Բաքվի) հետ դաշնակցած՝ Ղարաբաղյան շարժման, ապա Հայաստանի անկախության դեմ պայքարելու դավաճանությունը եւ այն։
Առաջին հայացքից թվում է, թե սրանց համեմատ հիմա խնդիրը շատ ավելի դյուրին է։ Բայց միայն առաջին հայացքից։ Հիմա այլ է իրավիճակը, այլ է լսարանը, այլ է ժողովուրդը։ Հիմա ո՛չ հարյուր տարուց ի վեր օգտագործումից մաշված դատարկ ու չփոփոխվող ֆրազները, ո՛չ նահատակի կամ հերոսի պոզա ընդունելը, ո՛չ կեղծ խորհրդավորության քողը, ո՛չ “Ռոստոմը որ մի բան ասում է, հաբաթ մի բան գիտի”՝ անգրագետ ու անտեղյակ մարդկանց մատուցված ապրիորի հիմքը չեն կարող աշխատել։ Հիմա, գեթ Հայաստանում, յուրաքանչյուրը բավարար չափով տեղեկացված է, եւ ամեն ինչ կատարվում է իր աչքի առջեւ։ Իսկ իրականությունը տեսնելու համար բավարար են պարզ վերլուծական գործողությունները, ինչի համար տեղեկատվության ու ակնառու փաստերի պակաս ոչ մեկը չունի։
ՀՅԴ վերջին ընդհանուր ժողովում Հրանտ Մարգայրանի հակասություններով լի ելույթը ցույց տվեց, որ այս կուսակցությունը անհուսալիորեն զուրկ է ժամանակի ու միջավայրի ընկալումից, ոչ թե հեղափոխական, այլ ամենապահպանողականն է իր գոծողություններով, դատողություններով ու ժողովրդի նկատմամբ վերաբերմունքով։ Եւ շարունակում է նույն լեզվով խոսել՝ հույսն այն բանի վրա, որ 19-րդ դարի վերջի խեղճուկրակ ու անտեղյակ գեղջուկը կամ անգրագետ շարքային դաշնակցականն է իր լսարանը, որ այսօր էլ մարդիկ կառաջնորդվեն “Ռոստոմը որ մի բան ասում է, հաբաթ մի բան գիտի” դատողությամբ։ Մյուս կողմից էլ չի կարելի մեղադրել Հ. Մարգարյանին, քանզի անհնար է փորձել ապացուցել անապացուցելին ու այդ ընթացքում անտրամաբանական մտքեր չարտահայտել կամ չընկնել ծիծաղելի հակասությունների մեջ։ Հ. Մարգարյանը պետք է բացատրեր, թե ինչու իրենք իշխանության հետ կամ մեջ էին ամբողջ 10 տարի, վերջին պահին՝ դարձան մոլի “ընդդիմություն”, իսկ ընտրություններից հետո կրկին փարվեցին նույն իշխանությանը։

Ահա 1998-2008թթ.իշխանության բնութագիրը ըստ Հ. Մարգարյանի.”Երկրում ծրագրված պայքար չկար կոռուպցիայի դեմ”, կար “արտոնյալ խավ, քրեական, կիսաքրեական տարրերի անօրինական պահվածքը հասարակության մեջ...”, “երկրում առկա... անարդարությունները, կոռուպցիան, արտոնյալ խավի անպատժելիությունը, տնտեսական մենաշնորհների ապօրինի, բայց իշխանությունների հովանավորչությամբ անարգել գոյությունը, գործարարությամբ ազատ զբաղվելու խոչընդոտները, մարդու հիմնարար իրավունքների անտեսումը...”։ Գործող վարչախմբին Դաշնակցության տված այսօրինակ գնահատակնները նախընտրական շրջանում ավելի խիստ էին։ Ու հենց այս ամենն է, որ ի մի հավաքելով այլ բան չէ, քան ավազակապետություն։ Դրա համար էլ Հ. Մարգարյանը ասում է.  “Նախագահական ընտրապայքարով մենք վերջակետ էինք դնում իշխանությունների հետ նախկին համագործակցությանը եւ, համենայնդեպս նոր սկզբի կարելիություն ստեղծում մեզ համար”։
Հարց 1. այս ամենը հասկացաք վերջին պահի՞ն, ամբողջ տաս տարի չէի՞ք կարողացել նկատել ու հասկանալ։
Հարց 2. եթե թեկուզ վերջին պահին նկատեցիք ու հասկացաք, ինչո՞ւ հրապարակավ չխզեցիք հարաբերությունները հանցավոր եյդ վարչախմբի հետ եւ մինչեւ վերջ մնացիք կառավարության մեջ։
Հ. Մարգարյանն, իհարկե, ունի այս հարցերի աներեւակայի պատասխանը. Այս ամենի մասին իրենք վաղուց գիտեին, եւ ոմանք այն կարծիքի էին, որ 2007թ. մայիսի խորհրդարանական ընտրություններից հետո պետք է վարչախմբիի հետ խզել հարաբերությունները ու հանդես գալ որպես ընդդիմություն (ինչպես դա ճիշտ ժամանակին արեց Ա. Բաղդասարյանը)։ Այդ քայլին չդիմելու համար, սակայն, եղել է երկու հիմնավոր պատճառ՝ տեխնիկական եւ բարոյական։ Տեխնիկական պատճառ. “Կարծում էինք, որ խորհրդարանականից նախագահական ժամանակն այնքան կարճ է, որ չէինք կարող կտրուկ փոփոխություն արձանագրել։ Բարոյական պատճառ. “Նախագահական ընտրություններում ինչ-որ առավելություն ունենալու համար մենք իրավունք չունեինք պատեհապաշտություն դրսեւորել՝ վերջին վայրկյանին լքելով մեր երկվա գործընկերներին”։
Հարց 3. Իսկ եթե ժամանակը բավարար լիներ կարելի՞ էր “պատեհապաշտություն դրսեւորել եւ լքել երեկվա գործընկերներին”։ Այս դեպքում խնդիրը այլեւս բարոյական կողմ չէր ունենա։
Հարց 4. Այդքան սեւ գույներով ներկայացված հանցագործ վարչախմբի նկատմամբ կարելի՞ է բարոյական պարտավորություն ունենալ։
Հարց 5. Իսկ “գործընկերներին վերջին պահին չլքելու” բարոյական այդ պարտավորությունը ո՞ւր չքացավ դրանից 6-7 ամիս հետո նախագահական ընտրությունների նախօրյակին, երբ որոշեցիք որպես ընդդիմություն առաջադրել սեփական թեկնածու։
Հարց 6. վերջապես՝ որպես ընդդիմություն “ռասկրուտկա” լինելու համար ժամանակի պակա՞սն էր պատճառը, որ շարունակեցիք մնալ իշխանության մեջ, թե, “գործընկերներին վերջին պահին չլքելու” բարոյական պարտավորությունը։ Չէ՞ որ այս երկուսը միմյանց հակասում են ու անհամատեղելի են։
Բայց ինչո՞ւ եք սար ու ձոր ընկել ու սար ու ձոր գցում մարդկանց։ Չէ՞ որ բոլորը գիտեն այս բոլոր հարցերին միաժամանակ բավարարող պարզ պատասխանը. Դաշնակցությունը արել է այն, ինչ նրան հրամայվել է, խաղացել է այն դերը, ինչ նրան հանձնարարվել է, եւ ստացել է այնքան, որքան հարմար են գտել վարչախմբի տերերը։

Մի այլ հակասության մասին. “Արդեն ձեւավորված իշխանությունը նախորդի՝ վերջին տասը տարվա իշխանության ժառանգորդն է ու շարունակությունը”,- ասում է Հ. Մարգարյանը եւ ավելի թանձրացնում նրա հանցավոր ու ապաքաղաքական կերպարը. “Իշխանությանը ծրագրերի, գաղափարների պայքար պետք չէր, նրանք ամեն ինչ արեցին, որ ընտրություններն ընթանան ապաքաղաքական մթնոլորտում, քաղաքական ուժերի դեմ փակեցին հեռուստաալիքները, քաղաքական հաղորդումներն ու ծրագրերը, խուսափեցին բանավեճերից, քննարկումներից”։ “Համատարած ընտրակաշառքի եւ կոպիտ ընտրախախտումների պայմաններում՝ այլ թեկնածուների շարքին փոշիացավ նաեւ մեր քվեն”։
Հարց 7. Եւ այս ամենից հետո, ու այս ամենից “տուժած” Դաշնակցությունը (որ, հիշեցնենք, “իրեն Հայ ժողովրդի վերջին հույսը կնկատի”), ինչպե՞ս պատահեց, որ լուռ ու մունջ համակերպվեց ու անաղմուկ շարունակեց մնալ նույն իշխանության մեջ։
Հ. Մարգարյանը, ահա, պետք է պատասխաներ այս հիմնական հարցին։ Եւ պատասխանում է. Դաշնակցությունը գնաց հանցավոր իշխանության մաս կազմելու այս անբարոյական, ապաքաղաքական, քստմնելի քայլին, քանի որ, պարզվում է, կա հայ ժողովրդի գլխին կախված շատ ավելի մեծ վտանգ։ Դա Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի գործոնն է, նրա քաղաքական պայքարի մեջ մտնելը՝ “օտարի պատվերով” ու “ֆինանսներով” “գունավոր հեղափոխություն” իրակնացնելու համար։
Հարց 8. Ինչպե՞ս է, որ մահացու այդ վտանգն զգալով Դաշնակցությունը ոչ թե անմիջապես կանգնեց չարյաց փոքրագույն՝ գործող վարչախմբի թեկնածու կողքին, այլ “վերջին պահին լքեց իր գործընկերոջը” ու սեփական թեկնածուն առաջադրեց որպես ընդդիմադիր, ու դաժանորեն քննադատեց նույն վարչախմբին ու նրա թեկնածուին։ Չէ՞ որ դրանով նա կարող է ակամա ջուր էր լցնում Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի եւ օտարի պատվերով նրա գունավոր հեղափոխոխության ջրաղացին։
Հարց 9. Ազգային ավազակապետությունը օտարի ազդեցությունից ու միջամտությունից գերադասելու սկզբունքը Դաշնակցությունը երբվանի՞ց է որդեգրել. 1890-ականների՞ց, երբ նա “Հայկական հարցի” լուծումը տեսնում էր միմյան օտար պետությունների՝ Եւրոպայի եւ Ռուսաստանի միջոցով, 1907-ի՞ց, երբ Հայոց փրկությունը կապում էր երիտթուրքերի հետ, 1920-ականների՞ց, երբ ցեղասպանությունից ընդամենը 10 տարի անց, “Պրոմթեյան ուխտով”՝ Հայաստանի փրկությունը տեսնում էր Թուրքիայի պրւտեկտորատի տակ, 1941-1945-ի՞ց, երբ ծառայում էր Գերմանական ֆաշիզմին՝ ընդդեմ Հայաստանի, 1970-ականների՞ց, երբ “Հայ դատը” կրկին սկսեց կապել Մոսկվայի հետ, 1990-91-ի՞ց, երբ “անկախական ըլլալով դեմ էր ԽՍՀՄ-ից անջատմանը”։ Թե՞ այս բոլորը ոչ թե օտար էին, այլ հարազատ։
Հարց 10. Այդ ինչպե՞ս է, որ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին ֆինանսավորած ու նրա միջոցով Հայաստանում գունավոր հեղափոխություն ծրագրած օտարները, նախագահական ընտրությունների առիթով հենց իր՝ Հ. Մարգարյանի նման, ու դեռ ավելի մեծ “շան լափ” թափեցին վարչախմբի գլխին, բայց այնուամենայնիվ այդ Շան լափը” համապատասխան գտան “եւրոպական չափանիշներին” ու խրախուսեցին նրա գոյությունը։ Իրենց փողի ձեռքը կրա՞կն էին ընկել։
“Մարտի 1-ին իշխանությունները պատրաստ չէին։ Ընդդիմությունը պատրաստ էր”,- ասում է Հ. Մարգարյանը՝ ի հեճուկս 100 հազարավոր մարդկանց՝ իրենց աչքով տեսածին։ Մնում է միայն ավելացնի, որ այդ օրը վաղ առավոտյան հենց ցուցարարները դավադրաբար հարձակվեցին զորանոցներում հանգիստ քնած ոստիկանական եւ այլ զորքերի վրա, ոչ թե հակառակը։ Իսկ թափված արյունը “արտաքին միջամտության դուռ բացեց ու թուլացրեց մեր պետությունը”։ Իսկ Լեոն Տեր-Պետրոսյանը ընդհանրապես իր “անպատասխանատու վարքագծով պառակտում է ազգը”։
Հարց 11. 1999թ. հոկտեմբերի 29-ին, երբ երկու գործող եւ երկու “նախկին” դաշնակցականներ գնդակահարեցին Ազգային ժողովն ու կառավարությունը, թափվածը արյուն չէ՞ր,  եւ դուռ չէ՞ր բացում “արտաքին միջամտության համար”։ Գուցե դա ոչ թե արյուն էր, այլ ցեմենտ կամ սոսինձ, որ պետք է ամրացներ մեր ճաք տված ազգային միասնությունը կամ ամրապնդեր պետականությունը։ Գուցե դրա համա՞ր էր ոճրագործների պարագլուխը խորհրդատվության համար անմիջապես փնտրում հենց Հ. Մարգարյանին ու Վ. Մանուկյանին։
Հարց 12. Եթե ազգի միասնությունը ընդունենք որպես հնարավոր իրողություն, ապա մեզ համար այդ միասնության թիվ 1 գործոնը, ամենաընդհանրական կառույցը դարեր ի վեր եղել է Հայ Առաքելական եկեղեցին։ 1956-ին ո՞վքեր այն պառակտեցին երկու մասի՝ արժանանալով երջանկահիշատակ Վազգեն Ա. կաթողիկոսի հայրապետական անեծքին։ Եւ ովքե՞ր են այդ պառակտումը պահում ու պահպանում մինչ օրս։
Հիշեցնենք, այն ժամանակ, Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը դեռ 11 տարեկան էր։
Հիշեցնենք նաեւ, որ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը միակ գործիչն է, որ ժամանակին ամեն ինչ արեց ազգի պառակտման այդ չսպիացող վերքը բուժելու համար։

ԱՇՈՏ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
«Ժամանակ Երեւան», 30.05.08


Monday, May 26, 2008

Քաջ Նազար (անավարտ)


Ամենահանրահայտ գրական ստեղծագործությունը հաստատ “Քաջ նազարն” է։ “Քաջ նազարի” ամենահանրահայտ տող էլ հաստատ հետեւյալն է. “Տղամարդ եմ, խոսքիս տերն եմ, թախտի տակից դուրս չեմ գա”։
Թե ինչու էր Քաջ Նազարն այդքան շատ խոսում տղամարդկությունից, հայտնի է, որովհետեւ ինքը դրա հակապտկերն էր, չափից դուրս վախկոտ։
Քաջ նազարը գրական ստեղծագործության, հեքիաթի հերոս է։ Հանրահայտ է նաեւ, թե ով է հայ իրականության մեջ շատ խոսել տղամարդկության մասին։ Իհարկե՝ Ռ. Քոչարյանը, որ եկավ ու ասաց, թե ինքն է Հայաստանում միակ տղամարդը, եթե ուրիշը կա՝ թող ձեն տա։ Ու ամբողջ 10 տարի դա էր փորձում ապացուցել։
Հայտնի է, որ օրենք գոյություն ունի, որը կարգավորում է նախկին դարձած նախագահի անվտանգության, ապահովության եւ այլ խնդիրներ։ Այդ օրենքով մասնավորապես նախատեսվում է, որ նախկին նախագահին բնակության համար բնակելի տարածք է տրամադրվում եւ պետական պահպանություն՝ թիկնազորի տեսքով։ Գոյություն ունի նաեւ մի կարգ, որը սահմանում է, թե պետական որ գործող պաշտոնյաներն են իրենց պաշտոնավարման շրջանում ապրում Հրազդանի ափին գտնվող կառավարական ամառանոցում։ Բնականաբար, դրանում չի նախատեսված, թե նախկին պաշտոնյաներից որեւէ մեկը կարող է շարունակել ապրել կառավարական ամառանոցում։ Այսինքն՝ Ռ. Քոչարյանն առավելագույնը ապրիլի 9-ից հետո պետք է տեղափոխվեր այդտեղից։ Նույնիսկ քննարկումներ են եղել, թե որ շենքը պետք է հատկացվի նրան որպես սեփականություն՝ Կառավարության ընդունելությունների տո՞ւնը (Մատենադարանի մոտ), Գրողների միության շե՞նքը եւ այլն։ Սակայն...
Իր պաշտոնավարման ավարտից ընդամենը չորս օր առաջ Քոչարյանը մի շատ հետաքրքիր հրամանագիր է ստորագրել, որով գործող նախագահին ըստ էության պարտադրել է իրեն թույլ տալ ապրել նույն կառավարական ամառանոցում։ Մի կողմ թողնենք անմիջապես ծագող իրավական ու տրամաբանական հարցերը։ Պարզից-պարզ է չէ՞, որ այս հրամանագիրը նշանակում էր՝ Սերժ, դու պետք է կարգադրություն ստորագրես, որ ես շարունակեմ ապրել կառավարական ամառանոցում։ Ի՞նչ է սա նշանակում.
ա) Տարրական կոռեկտությունը պահանջում էր, որ այդ հրամանագիրն ստորագրեր նոր նախագահը, եթե նախկին նախագահներից մեկին կառավարական ամառանոցում ապրելու անհրաժեշտություն կտեսներ։ Այսինքն՝ Քոչարյանը չի վստահել Սերժ Սարգսյանի հետ բանավոր պայմանավորվածությանը, եւ ինքն է իր ձեռքով իր հարցերը լուծել իր պաշտոնաթողության նախօրյակին։
բ) Ռ. Քոչարյանը վախենում է դուրս գալ պետականորեն ամենալավ պաշտպանված, ամենաապահով այդ տարածքից։ Չեն էլ կարող նրան ավելի մեծաթիվ թիկնազոր հատկացնել, քանի որ այդ դեպքում ստիպված կլինեին ավելացնել նաեւ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի թիկնազորի թվակազմը։
գ) Այդ կերպ Սերժ Սարգսյանը կմնա Քոչարյանի ամենօրյա հսկողության տակ, ու ամեն երեկո նրան կարելի էր տալ հաջորդ օրվա հանձնարարականները։
Այնպես որ՝ ուրիշ բան չկարծեք, Քոչարյանը հերթական անգամ դրսեւորեց իր տղամարդկությունը. “Տղամարդ եմ, խոսքիս տերն եմ՝ կառավարական ամառանոցից դուրս չեմ գա”։
Իսկ ոմանք համարում են, որ Քոչարյանը նաեւ գաղտնի քայլ ունի գրանցած:
 26.05.2008


Saturday, May 10, 2008

Հարցազրույց “Ժամանակ Երեւանին”


Ինչպիսի՞ն է ստեղծված իրավիճակը
Իրավիճակը, մեղմ ասած, խիստ յուրահատուկ է։ Խնդիրն այն չէ, որ Սերժ Սարգսյանը, խախտելով օրենքները, բռնության գործադրմամբ եւ կեղծելով ընտրությունները, ինքնակոչ նախագահ է հռչակվել, իսկ ընդդիմությունը ոչ մի կերպ դրա հետ չի ուզում հաշտվել։ Այդպես եղել է նաեւ 1998-ին, երբ Ռ. Քոչարյանը կեղծ փաստաթղթերով նախագահ դարձավ՝ կոպտորեն խախտելով Սահմանադրությունը, 2003-ին՝ երբ նույն խախտումը կրկնելուց բացի, ստիպված եղավ նաեւ շատ ավելի մեծ չափերով ընտրակեղծիքներ կատարել։ Այն ժամանակ էլ ընդդիմությունը բազմամարդ հանրահավաքներով արդարացիորեն չէր ուզում հաշտվել։ Ճիշտ է՝ երկու դեպքում էլ իրականում հաղթել էին ընդդիմադիր թեկնածուները (Կ. Դեմիրճյանը եւ Ս. Դեմիրճյանը), սակայն հասարակության մի մասին հնարավոր էր եղել խաբել վարձու ըննդդիմադիրների միջոցով (Գեղամյան, Վ. Մանուկյան եւ այլն), մի մասն էլ, այնուամենայնիվ, մոլորության մեջ էր կամ չէր արթնացել անտարբերության թմբիրից։  Ճիշտ է՝ այս անգամ էլ նույն դերը խաղաց ԱԽՔ-ը, բայց դա շատ արագ ու մինչեւ վերջ բացահայտվեց։ Հիմա Հայաստանում գործնականում գոյություն չունի մոլորության մեջ մնացած կամ անտարբեր մարդ։ Հիմա Հայաստանում ամբողջ ժողովուրդը մի բեւեռ է, որի ոչ միայն մտքով չի անցնում, այլեւ ֆիզիոլոգիապես չի ընդունում տեղի ունեցածը եւ Սերժ Սարգսյանին։ Իշխանությունը՝ մի քանի հարյուր մարդ՝ մյուս բեւեռն է։ Իսկ ավելի ճշգրիտ՝ գոյություն չունի նաեւ իշխանության մեկ միասնական բեւեռ։ “Հաղթողների” մեջ էլ այնքան շատ են բազմաշերտ հակասություններն ու խոր թշնամանքը, որ կարող է պայթել նույնիսկ սեփական հակադիր լիցքերից, առանց արատաքին միջամտության։
Կա իրավիճակի եւս մի էական տարբերություն։ Դա հետեւյալն է. Ռ. Քոչարյանը (մասնավորապես 1999թ. հոկտեմբերի 27-ից հետո), որքան էլ ապօրինի, ոչ լեգիտիմ, սակայն ինքնուրույն էր գործում, խամաճիկ չէր։ Ի տարբերություն նրա, Սերժ Սարգսյանը, գեթ այսօր, պարզ խամաճիկ է։ Խամաճիկ է նույն Ռ. Քոչարյանի ձեռքում։ Այդ են վկայում կատարված ու նախատեսվող նշանակումները. Հայաստանը փոքր երկիր է, եւ բոլորը գիտեն՝ ով ում “մարդն է” կամ հովանավորյալը, գիտեն այդ մի քանի տասնյակ մարդկանց փոխհարաբերությունների բոլոր նրբությունները։ Քոչարյանի իրական ու փաստական իշխանության մասին է վկայում նաեւ այն փաստը, ներքին քաղաքակնության մեջ բացարձակապես նույն ձեռագիրն է։ Չեմ ուզում ասել, թե Սերժ Սարգսյանը որպես մարդ էական տարբերություններ ունի իր երկորյակի նկատմամբ։ Բայց ունի մի շատ կարեւոր, անժխտելի տարբերություն. նա նոր է։ Առավել եւս այդ կերպ նոր իշխանության եկածը, իր իսկ կենսական շահերից ելնելով, պարտավոր է սկզբում կատարել որոշ պարտադիր քայլեր, որոնք չկան։ Այսօր վարվող ներքին քաղաքականությունն այլ բան չէ, քան եւս մեկ օր, եւս մեկ շաբաթ իշխանությունը ձգելու քայլեր, որ կարելի էր բնական համարել գնացողի, իր ժամկետը սպառողի համար, բայց ոչ նոր եկածի։ Դրա համար էլ ասում ենք, որ երկիրը փաստորեն դեռ շարունակում է ղեկավարել Ռ. Քոչարյանը։ Սա վտանգավոր վիճակ է՝ քայլերը անում է մեկը, պատասխանատվությունն ընկնում է մեկ ուրիշի վրա։

Սրանց դրությունը, քայլերի անտրամաբանականությունը

Ըստ այդմ էլ՝ վարչախմբի դրությունը, մեղմ ասած, կարելի է համար ոչ նախանձելի։ Փետրվարի 19-ի “հաղթանակից” ի վեր, սկսած Սերժ Սարգսյանից, հեռուստաէկրաններին որեւէ մեկի դեմքին տեսե՞լ եք հաղթողի բերկրանքի կամ վստահություն թեկուզ ամենաթույլ նշույլ։ Նման դեպքերի համար ժողովրդական պատկերավոր խոսքն ասում է՝ “մեռած են, թաղած չեն”։ Եւ ընդհակառակը՝ Համաժողովրդական շարժման “պարտված” մասնակիցներից որեւէ մեկի դեմքին, ղեկավարներից մինչեւ շարքայիններ, տեսե՞լ եք պարտվածի ընկճվածության, անվստահության, տխրության որեւէ արտահայտություն։
Ինչ վերաբերում է վարչախմբի քայլերի անտրամաբանականությանը։ Եթե դատելու լինենք վերջին 6-7 ամիսների փորձից, այդ անտրամաբանականությունը զարմանալիորեն հետեւողական է։ Ասեմ ամենապարզ ու համոզիչ օրինակի վրա։ Նախարդ աշնանից սկսած, Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի ամեն մի ելույթ հսկայական տեղաշարժ էր առաջացնում հասարակական մտածելակերպում ու տրամադրություններում, ավելացնում պոտենցիալ ձայները։ Հիմա, եթե հարցնեք, թե ո՞րն էր այն երկրորդ  անձը, կամ գործոնը, որ այդ ընթացքում դրականորեն ազդեց Առաջին նախագահի օգտին հասարակական տրամադրությունների փոփոխման վրա, ապա (թող ինձ ներեն նրա բոլոր զինակիցները եւ քաղաքական ուժերը), ես վստահ կպատասխանեմ... Ռ. Քոչարյանը։ Ամեն անգամ, երբ վերջինս փորձում էր “պատասխանել” Առաջին նախագահի հերթական ելույթին, դա անում էր այնքա՛ն պրիմիտիվ, այնքա՛ն անմակարդակ, այնքա՛ն վատորակ, որ նրա խոսքը ճիշտ հակառակ հետեւանքն էր ունենում՝ ցուցադրելով երկու համեմատելիների ինտելեկտի ահռելի տարբերությունը։ Բայց ոչ միայն սա։ Ճիշտ նույն կերպ՝ չի եղել ընդդիմության (նկատի ունեմ Շարժման) որեւէ միջոցառում, որի արդյունավետությունը չկրկնապատկվեր ոստիկանական միջամտությունների շնորհիվ։ Քանի՜-քանի՜ չնախատեսված, տպավորիչ երթեր են եղել ոստիկանական սադրանքների հետեւանքով, հակառակ դեպքում դրանք չէին լինի։ Վերջին մի օրինակ. այսօր մենք ականատեսն ենք աննախադեպ համառությամբ, մոտ երկու ամիս շարունակվող “քաղաքական զբոսանքներին” Հյուսիսային պողոտայում։ Եթե մարտի 21-ին, Արտակարգ դրության ավարտի հաջորդ օրը, մարդկանց թույլ տրվեր մտնել Ազատության հրապարակ, նրանց նկատմամբ այդ եւ հաջորդ օրերին ուժ չգործադրվեր, զանգվածաբար չտանեին ոստիկանական բաժիններ, ապա այդ “զբոսանքները” ամենալավատեսական հաշվարկներով մեկ շաբաթից ավելի չէին ձգվի։ Գոնե դպրոցից հիշեին, որ ազդեցությունը հավասար է հակազդեցությանը (Նյուտոնի 3-րդ օրենք)։ Այնպես որ, ես դժվարանում եմ հասկանալ սրանց տրամաբանության կառուցվածքն ու վեկտորը, բայց վստահ եմ, որ այսուհետեւ էլ նույն կերպ կշարունեկեն օգնել Շարժմանը։

 Ի՞նչ ճիշտ կլիներ, որ անեին

Ճիշտ քայլի հնարավորությունը իրենց միշտ տրվել է, աշնանից սկսած. ընդհուպ՝ որ կարող են հեռանալ՝ վատ բաների համար ներվել եւ պատմության մեջ մնալ ժամանակին իրենց բերած դրական վաստակով։ Չեն ընդունել, եւ դա եւս ոչ մի տրամաբանության մեջ չի տեղավորվում։ Հիմա էլ է տրված ճիշտ քայլի հնարավորությունը. պետք է անվերապահորեն կատարեն Եւրոմիության նախագահության որոշումների եւ ԵԽԽՎ-ի բանաձեւի պահանջները։ Դրանից հետո անցկացվեն նախագահական եւ խորհրդարանական արտահերթ ընտրություններ։ Պատկերացնո՞ւմ եք՝ ինչքան բան կներվի Սերժ Սարգսյանին, եթե նա քաղաքական կամք դրսեւորի եւ կարողանա այդ ընտրությունները կազմակերպել ու անցկացնել իրոք թափանցիկ եւ օրինական։ Իսկ դա չափազանց հեշտ է. այսօր Հայաստանում այնպիսի եզակի բարենպաստ հասարակական մթնոլորտ է, որ այդպիսի, ողջ աշխարհի համար օրինակելի ընտրություններ անցկացնելու համար լրիվ բավարար կլինի այն ջանքերի ընդամենը 3 %-ը, որ գործադրվեց վերջին նախագահական ընտրություններում՝ դրանք կեղծելու համար։ Իսկ այդօրինակ ընտրություններից հետո մենք կունենանք աշխարհում ամենաբարձր լեգիտիմությամբ օժտված իշխանություն՝ այնքան կարեւոր թե՛ արտաքին քաղաքական, թե՛ ներքաղաքական ծանր մարտահրավերներին դիմակայելու, այսօրվա եւ վաղվա բազմաբնույթ խնդիրների արդյունավետ լուծման համար։

 Իրականում ի՞նչ կանեն իրենց արածի տրամաբանությունից ելնելով։

Մինչեւ հիմա արածի տրամաբանությունից ելնելով պետք է շարունակեն նույն՝ իրավիճակին ոչ համարժեք, քաղաքական որեւէ հաշվարկից դուրս, երկրի ու ժողովրդի շահերի հետ չհամատեղվող, ու դրանց հետ ոչ մի կապ չունեցող, մեկ օր եւս իշխանությունը պահելուն ուղղված քայլեր։ Ոչ մի կերպ չեն ուզում հասկանալ, որ հրաբուխը նորից ժայթքելու է, եւ ինչքան փորձեն ամուր փակել կափարիչը, այնքան ավելի մեծ թափով է պայթելու։ Ամեն մեկը կարող է տանը փորձել. ամուր զոդեք-փակեք ջրով լի թեյնիկը կամ կաթսան եւ դրեք կրակի վրա, եւ հետեւեք, թե ինչ տեղի կունենա եռալուց որոշ ժամանակ անց։

Բայց մարտի 1-ին կրակեցին ժողովրդի վրա

Իսկ եթե իրենց վերջին փաստարկը Ղարաբաղի հատուկ ջոկատայինները եւ օլիգարխների քրեական շրջապատն է, ապա դա շատ վատ, եթե չասենք՝ կործանարար փաստարկ է, եւ ոչ միայն իրենց համար։ Ինձ չեն անհանգստացնում քրեականները։ Բայց հասարկության մեջ շարունակում են ակտիվորեն շրջել լուրերն այն մասին, որ մարտի 1-ին օգտագործվել են Ղարաբաղից բերված հատուկջոկատայիններ։ Այդ մասին բազմիցս արձանագրվել է մամուլում։ Այդ մասին բոլորն էին խոսում դեռ մարտի 1-ի ոճրագործությունից անմիջապես հետո։ Լայնորեն շրջանառված այդ տեղեկություններին իր մամլո ասուլիսներում անդարձել է Առաջին նախագահը՝ ասելով, թե շատ կուզենար, որ այդ խոսակցությունները չհամապատասխանեին իրականությանը։ Ոմանք համոզված են, թե այդ ջոկատը հիմա էլ տեղակայված է Երեւանում։ Եւ այդուամենայնիվ, Լեռնային Ղարաբաղից որեւէ պաշտոնական արձագանք չկա այս խիստ կարեոր հարցի մասին։ Եթե նման բան չի եղել, ապա Լեռնային Ղարաբաղի նախագահը պարտավոր է պաշտոնապես հերքել այդ լուրերը։ Համոզված եմ՝ շատերը կհավատան նրա խոսքին, քանզի ոչ մեկը չէր ուզի, որ նման խայտառակ բան տեղի ունեցած լիներ։

Որո՞նք են մեր անելիքները

Թուլ չտալ, որ եռացող փակ կաթսան պայթի ասենք՝ սոցիալական անկառավարելի բունտի, ինքնադատաստանի տեսքով։ Ճիշտ է՝ դա առաջին հերթին կքշի, կտանի այն ամենը, ինչի դեմ մենք պայքարում ենք, բայց նաեւ անդառնալի ավերածություններ կգործի։ Հսկայական այդ ուժը պետք է ուղղորդել օրինական, քաղաքակիրթ,  քաղաքական պայքարի հունով։

Ի՞նչ արդյունք կտան միջազգային հանրության միջամտությունները

Առ այսօր դրանք եղել են, այսպես ասենք, ձեւով հանուն ժողովրդավարության, ըստ էության՝ ելնելով իրենց քաղաքական կամ այլ շահերից ու նպատակահարմարություններից։ 1988-ին էլ էր այդպես. կես տարուց ավելի հայկական ժողովրդավարական շարժմումը միայնակ էր, եւ նրան լուրջ չէին վերաբերում։ Հետո ստիպված եղեն։ Օգնել պետք չէ, թող օբյեկտիվ լինեն ու չխանգարեն։

“Ժամանակ Երեւան”, 10.05.08


Wednesday, May 7, 2008

Հարցազրույց “Հայքին”


 Հարց
Դե-յուրե... Իսկ որպեսզի երդման այդ արարողությունը դե-ֆակտո կայանար, առավոտից մինչեւ երեկո ամբողջությամբ մարդազրկվել էր Երեւանի համարյա ողջ Փոքր Կենտրոնը ու լցվել զորքով՝ վերածվել ռազմական բազայի։ Առավոտյան տնից դուրս եկող մարդկանց ոստիկանները մուտքի մոտ զգուշացնում էին՝ կամ ամբողջ օրը տանը մնալ, կամ դուրս գալուց հետո մինչեւ ժամը չորսը այլեւս չեն կարող տուն վերադառնալ։ Փակվել էին ոչ միայն կենտրոնական փողոցները, այլեւ մայթերը։  Ո՞ւմ համար էր երդվում, ո՞վ է հավատացել այդ երդմանը։ Ո՞ւմ էր երդվում, այն նույն ընտրողներին, որոնց իբր մեծամասնությունը իրեն ձա՞յն էր տվել։ Որտե՞ղ էին նրանք։ Անգամ վախեցան, ինչպես սովորաբար անում էին, մի քանի տասնյակ ավտոբուս մարդ բերել, որ ձեռքեր թափահարեն, կադրերում երեւան։ Վախեցան, քանի որ ունեին նաեւ մարտի 26-ի դրա դառը փորձը։ Ում էլ որ բերեին, նրանցից կարող է ոչ թե ողջույնի, այլ մերժման աղաղակներ լսեին։ Հազիվ թե որեւէ մեկը կերազի այսպիսի “դե յուրե նախագահ” դառնալ։ Արժանապատվություն ունեցող մարդը այդ կերպ ոչ թե նախագահ, աստված էլ չէր ուզի օծվել։
Իսկ ընդդիմադիր դաշտում եթե ինչ-որ բան փոխվել է, փոխվել էր մինչ այդ։ Ոչ թե փոխվել, այլ պարզվել էր։ Պարզվել էր անգամ ամենահեռավոր գյուղի սովորական գեղջկուհու համար։ Խոսքս վերաբերում է վարչախմբի վարձու ընդդիմության եւ խամաճիկ թեկնածուների ինստիտուտին, որ հատուկ հոգատարությամբ նախապատրաստվում է յուրաքանչյուր հաջորդ ընտրության համար։ 1998-ին այդ թատերախաղում հիմնական դերը խաղաց Վազգեն Մանուկյանը, 2003-ին՝ Արտաշես Գեղամյանը՝ օգնելով “դե յուրե նախագահ” դառնալ Ռ. Քոչարյանին։ Բայց այն ժամանակ այդ խաղը ընկալում էին հիմնականում քաղաքական շրջանակները, լայն հասարակությանը հնարավոր էր լինում խաբել։ Այս անգամ դա անհնար եղավ։ Հիշեմ վերեւում հիշատակածս գեղջկուհուց պատահաբար լսածս, որ շուկայում հարեւանուն իր բարբառով ասում էր. “Խայտառակվանք. գյուղապետն ըսավ Արթուրին ընտրեք, ինքն էլ ի ընդդիմադիր... խաբեց, գնաց միացավ էդ ...., մըկը ամչնասեյ գեղամեջ ըլել”։ Այսինքն, կարելի է ասել, որ հիմա ընդդիմադիր դաշտը դա ամբողջ ժողովուրդն է։ Ինչ վերաբերում է պայքարը շարունակելու ձեւերին, ապա այն, ինչպես մինչեւ հիմա, այսուհետ էլ շարունակվելու է վարչախմբի համար անմենաանցանկալի ու վտանգավոր ձեւով, այն է՝ քաղաքական եւ օրինական մեթոդներով։

Հարց բ.
Ինչքանով որ օրենքով են փակված՝ ստիպված կլինեն փոխել։ Ինչքանով որ դա կամայականություն է՝ ստիպված կլինենք հաղթահարել։ Հյուսիսային պողոտան էլ էին փակել “քաղաքական զբոսանքների” համար։ Մի 10-15 օր ուժով ցրեցին, հարյուրավոր մարդկանց “բերման” ենթարկեցին ոստիկանական բաժիններ, հետո ստիպված եղան համակերպվել։ Ամբողջ մի ամիս Համաժողովրդական շարժման կոնգրես անցկացնելու համար դահլիճ չէին տրամադրում։ Երբ իմացան, որ պատրաստվում ենք այն անցկացնել Թբիլիսիում, ասացին՝ համեցեք, որ օրն ուզում եք։

Հարց գ.
Երկխոսության առաջին հորդորն արել է Եւրոմիության նախագահությունը դեռ մարտի սկզբին, եւ ոչ թե ընդդիմությանը, այլ իշխանություններին, բայց մինչ այդ նրանցից պահանջելով որոշակի քայլեր, գործողությունների կատարում, խնդիրների լուծում, մասնավորապես՝ բոլոր ձերբակալվածների անհապաղ ազատ արձակում, տեղեկատվության ազատության ապահովում եւ այլն։ Եւ, այնուամենայնիվ, ընդամենը 2 օր հետո դրան արձագանքել, իր պատրաստակամություն հայտնել է ոչ թե վարչախումբը, այլ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը։ Նույնը նաեւ Եւրոխորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի բանաձեւի դեպքում։ Եթե երրորդ, չեզոք կողմը գտնում է, որ որեւէ երկխոսություն հնարավոր է միայն վարչախմբի կողմից որոշակի քայլեր անելուց հետո, մենք պետք է ասենք՝ լավ ոչինչ, ինչ եղել, եղել է, եկեք խոսե՞նք։ Դա կլինի ոչ թե երկխոսություն, այլ ուժեղի, հաղթածի, օրինապաշտի կապիտուլացիա՝ պարտվածի, թույլի, օրինազանցի առջեւ։
Երկխոսության հետ կապված չարչրկվող խնդրին Համաժողովրդական շարժման վերջին կոնգրեսում մանրամասն անդրադարձավ հանրապետության Հիմնադիր-նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը։ Համարյա բոլոր հեռուստաալիքները անդրադարձան ելույթի հենց այդ մասին՝ նրա ասածը հնարավորինս աղավաղելով ու խեղաթյուրելով։ Իսկ աղավաղումը կատարվում էր այնպիս, որ տպավորություն ստեղծվի իբր նա նահանջել է իր նախկին դիրքերից, մինչդեռ նման բան գոյություն չունի։ Իսկ “Հայլուրը” նույնիսկ գնաց հանցավոր քայլի՝ հայտարարելով, թե իբր Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը կոչ է արել դադարեցնել քաղաքական պայքարը։ Պարզ է, որ հրահանգը մի կենտրոնից էին ստացել՝ ժողովրդին խաբելու, նրա մոտ հուսախաբություն եւ հուսալքություն առաջացնելու համար։ Սա այլ բան չէ, քան ձեռքը փրփուրին գցել։

Հարց դ.
 Դրանից Հայաստանի հզորությունը ու նրա բնակիչների բարեկեցությունը հաստատ չի բարձրանա, ոչ էլ ժողովրդավարությունը կամրապնդվի։ Այդօրինակ վիճակում հայտնված երկիրը ու նրա ժողովուրդը որեւէ կերպ վճարում է՝ բացահայտ կամ չերեւացող։ Կարող են տարաբնույթ պատժամիջոցներ կիրառվել ե՛ւ վարչախմբի դեմ, ե՛ւ ամբողջ երկրի ու ժողովրդի։ Կարող են վերջապաս առավել թույլ ու խոցելի դարձնել իշխանությանը ու նրան ստիպել առավելագույն զիջումների գնալ զանազան, օրինակ՝ Լեռնային Ղարաբաղի հարցում։ Ոչ լեգիտիմ, կրիմինալ իշխանությունը երկրի համար “սպիդի” վիրուսի նման բան է, որ քայքայում է նրա իմունային համակարգը եւ օրգանիզմը զրկում դիմադրողականությունից։ Բայց ի տարբերություն “սպիդի”, սրա “անտիվիրուսը” գտնված է վաղուց. դա օրինական իշխանության ու ժողովրդավարության հաստատումն է։

«Հայք», 07.05.08


Saturday, May 3, 2008

ԵԼՈՒՅԹ ՀԱՄԱԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ՇԱՐԺՄԱՆ 2-ՐԴ ԿՈՆԳՐԵՍՈՒՄ


Առաջ գնալու համար Ժամանակ առ ժամանակ պետք է նաեւ հետադարձ հայացք ձգել անցած ճանապարհին։
1987 թ. աշնանից էր, որ բնապահպանական հարցերով խմորվելով, ապա Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի վրա կենտրոնանալով, համաժողովրդական պայքարը քիչ անց վերածվեց մի համապարփակ ժողովրդավարական շարժման՝ շուրջ չորս տարի որպես գործոն ազդելով անգամ համաշխարհային պատմության գործընթացների վրա։
2007 թ. աշնանից, Առաջին համաժողովրդական շարժումից ուղիղ 20 տարի անց, ծնունդ առավ ու շարունակվում է մի նոր համաժողովրդական շարժում, որն իր մասշտաբներով, հասարակության ընդգրկվածության աստիճանով, համառությամբ եւ այլ պարամետրերով ամենեւին չի զիջում առաջինին, իսկ որակական որոշ հատկանիշներով անգամ գերազանցում է նրան։
Ինչպես 1988-ին, այնպեսէլ հիմա, պայքարն ազգային-ազատագրական է, ժողովրդավարական, մղվում է բռնատիրության դեմ։
Ինչպես 1988-ին, այնպես էլ հիմա, գործ ունենք Շարժման քաղաքական գրագիտության եւ պայքարի բացառապես օրինական մեթոդների օգտագործման հետ, ինչի դեմ բռնությունների ու խաբեության իշխանական ռեսուրսն անպայման սպառվում, տեղի է տալիս եւ հաղթանակը դարձնում անխուսափելի։
Անցած 7 ամիսների ընթացքում պայմանականորեն կարելի է առանձնացնել համաժողովրդական մեր շարժման երեք փուլ՝ հետեւյալ արդյունքներով։

Առաջին փուլն սկսվում է 2007թ. սեպտեմբերի 21-ին Հայաստանի Հանրապետության Հիմնադիր-նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի ելույթից ու հասնում մինչեւ  2008 թ. փետրվարի 19-ը՝ նախագահական ընտրության օրը։ Այս ընթացքում հնարավոր եղավ առավելագույնս հստակեցնել քաղաքական դաշտը՝ մի կողմում դնելով հանցավոր վարչախումբն իր սպասարկու ուժերով, մյուս կողմում՝ երկրի ու ժողովրդի ճակատագրով իրոք մտահոգ ուժերը։
Չնայած Շարժման նկատմամբ վարչախմբի կիրառած անընդհատ բռնություններին, քարոզչական տեռորին, հնարավոր եղավ ճեղքել տեղեկատվական շրջափակումը, հասարակության մեջ հաղթահարել վախի, համակերպվածության, անտարբերության մթնոլորտը։ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին եւ նրան սատարող քաղաքական ուժերին կարճ ժամանակահատվածում հաջողվեց մի իրական հեղափոխություն, կատարյալ հեղաբեկում առաջացնել հասարակական գիտակցության մեջ։ Այս փուլի վերջում Շարժման թեկնածուի ջախջախիչ հաղթանակի հնարավորությունը ոչ մի կասկած չէր հարուցում։ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի օգտին ֆիզիկապես քվեատուփերում հայտնված քվեներն առնվազն 65% էին։ Իր ուզած արդյունքը գրանցելու համար վարչախումբն ստիպված էր բացեիբաց գործի դնել բռնությունների, ապօրինությունների ու կեղծիքների իր ողջ քրեական զինանոցը։

Երկրորդ փուլը շուրջօրյա նստացույցերի ու հանրահավաքների  այն 9 օրերն էին, որի նմանը  չէր եղել անգամ 1988-ին։ Թե ինչ էր տեղի ունեցել հասարակության հետ փետրվարի 19-ից հետո, հստակ ցուցադրեց Սերժ Սարգսյանի այսպես կոչված հանրահավաքը, որի մասնակիցները, ճեղքելով իրենց շրջապատող ոստիկանական ամրակուռ ցանկապատը, լքեց Հանրապետության հրապարակը եւ գետի նման հոսեց դեպի Ազատության հրապարակ։ Այդ օր հրապարակում հավաքված մարդկանց քանակն արդենիսկ մեկուկես անգամ ավելին էր, քան Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի համար ԿԸՀ-ի պաշտոնապես հայտարարած ձայների քանակը։ Արագ թափով շարունակվում էր նաեւ ավազակապետական բուրգի, իշխանական ու նրանց սպասարկող կուսակցությունների շարքերի փլուզումը ու զանգվածային անցումը Շարժման ճամբար։
Սահմանադրական դատարան ներկայացված գործը Շարժման այդօրինակ, ոչ թե ճնշման, այլ՝ աջակցության պայմաններում, չէր կարող այլ ելք ունենալ, քան ընտրությունների արդյունքների անվավեր ճանաչումը։ Բռնության եւ խաբեության բոլոր միջոցներն սպառած վարչախումբը Ռ. Քոչարյանի գլխավորությամբ գնաց արյունոտ ոճրագործության։ Դժվար է ասել՝ 1915 թ. որեւէ հայկական բնակավայր ենթարկվե՞լ է այնպիսի դավադիր ջարդի, ավերումի ու մարդորսության, ինչի մարտի 1-ի վաղ առավոտյան, լույսը չբացված, ենթարկվեց Ազատության հրապարակի խաղաղ ցուցարարների վրանային ավանը։ Ապա նույն օրը, տեղի ունեցան մարդկանց նույնքան դավադիր գնդակահարություններ՝ արտակարգ դրություն մտցնելու պատրվակ ստանալու համար։ Ապօրինի մտցված արտակարգ դրության պայմաններում, ավտոմատների փողերի տակ, իր կեցվածքով առանց այդ էլ չփայլող Սահմանադրական դատարանի որոշումը կանխատեսելի էր։

Երրորդ փուլը կարելի է հաշվել մարտի 1-ի ոճրագործությամբ եւ հատուկ դրություն հայտարարելով։ Ձերբակալվեցին Շարժման 150-ից ավելի առանցքային գործիչներ, դրանից ավելին ստիպված եղան անցնել խոր ընդհատակ։ Հետապնդումների, ահաբեկման ենթարկվեցին Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի անխտիր բոլոր վստահված անձինք, ինչպես նաեւ պարզապես նրան ձայն տված քաղաքացիներ։ Բայցեւայնպես Հատուկ դրության երկու տասնօրյակը ոչ թե նահանջի կամ տեղատվության, այլ Շարժման տոկունության փորձարկման շրջան էր, եւ այդ տոկունությունից ոչինչ չպակասեց։ Չնայած զանգվածային նոր ձերբակալություններին՝ մարտի 21-ից առ այսօր Հյուսիսային պողոտայում շարունակվում են Շարժման “քաղաքական զբոսանքները”՝ ստիպելով ոստիկաններով շրջափակված պահել Ազատության հրապարակը։ Ապրիլի 9-ը ոչ թե նախագահական երդման, այլ դրան համաժողովրդական ընդդիմացման օր էր ըստ էության։ Մանկական զբոսայգում “փորձի համար” թույլատրված ապրիլի 19-ի փոքրիկ միջոցառումը վերածվեց շուրջ 20000-անոց հուժկու հանրահավաքի՝ Շարժման կարգախոսներով։ Իսկ ապրիլի 24-ին Համաժողովրդական շարժման կենտրոնի կոչով Օպերային թատրոնի շրջակայքից դեպի Ծիծեռնակաբերդ շարժվող երթը անցնում էր 200.000-ի սահմանը։ Վստահ կարելի է ասել, որ հասարակության այսօրինակ ամբողջական համախմբում որեւէ հարցի, տվյալ դեպքում՝ սեփական ազատության եւ արժանապատվության խնդրի շուրջ, երբեւէ չի եղել։ Այսօրինակ համատարած ատելության եւ արհամարհանքի որեւէ իշխանություն երբեւէ չի արժանացել։

Վարչախմբի՝ թղթի վրա արձանագրված “Պյուռոսյան” հաղթանակը, ամեն ինչից զատ, նրան արժեցավ Շարժման դեմ դրված թեկնածուների 1+7 քաղաքական դիակ։ Որեւէ մեկը պատկերացնու՞մ է, որ (ներողություն արտահայտությանս) Արտաշես Գեղամյանը, Արթուր Բաղդասարյանը, Վազգեն Մանուկյանը կարող են մարդամեջ դուրս գալ թեկուզ ամենահեռավոր գյուղում ու, մեղմ ասած՝ նախատիքի չարժանանանալ։ Որեւէ մեկը պատկերացնո՞ւմ է, որ Սերժ Սարգսյանը կարող էր համարձակվել իր երդման արարողությունը կատարել՝ առանց 2 կմ շառավղով մարդազերծելու Երեւանի կենտրոնը։

Այսպիսով, Հայաստանն այսօր նման է գլխիվայր դրված այն հայտնի “Կոստան-նստան” խաղալիքին, որ ցանկացած դիրքից ինքնուրույն շրջվում, կանգնում է ոտքի վրա։ Բնության թե հասարակության օրենքներով անբնական՝ գլխիվայր այս վիճակից Հայաստանը նույնպես շրջվելու, կանգնելու է ոտքի վրա։
Այսինքն, ինչպես ամեն օր վանկարկում են Հյուսիսային պողոտայի երեխաները՝ “Մեր հաղթանակն անկասելի է”... եւ “Պայքար, պայքար, մինչեւ վերջ”։

ԱՇՈՏ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
“Հայք”, 03.05.08