ԵՒՐՈՊԱՆ ՀԱՐՎԱԾ Է ՀԱՍՑՆՈՒՄ ՍԵՓԱԿԱՆ ՎԱՐԿԻՆ

  

ԵԽԽՎ-ի 2009թ. ձմեռային նստաշրջանը ընդունեց իր հերթական՝ 1643 բանաձեւը Հայաստանի մասին։ Այն ճիշտ գնահատելու համար պետք է համեմատել

ա) նախորդ 1609 եւ 1620 բանաձեւերի,

բ) 2008թ. դեկտեմբերի 17-ի Մոնիտորինգի կոմիտեի որոշման հետ

եւ նկատի ունենալ որ՝

ա) առաջնային խնդիրը քաղբանտարկյալների ազատման հարցն է,

բ) 1643-ի նախագծում Հայաստանին “ձայնի իրավունքից զրկելը” առաջնային այդ հարցի անխուսափելի ածանցյալն էր, ոչ թե Շարժման կողմից ինքնուրույն հետապնդվող խնդիր։

1643-ը առաջընթաց է 1609-ի եւ 1620-ի համեմատությամբ

Արդ, 1649 բանաձեւը առաջնային՝ քաղբանտարկյալների հարցում ակնհայտ առաջընթաց է նախորդ երկու՝ 1609 եւ 1620 բանաձեւերի համեմատությամբ։

Մարտի 1-ի ջարդի ու սպանդի, դրան հետեւած աննախադեպ հետապնդումների ու ձերբակալությունների նկատմամբ միջազգային հանրության ռեակցիան սկզբից եւեթ մոտ էր կատարվածին համարժեք լինելուն։ Նկատի ունենք մասնավորապես Եւրամիության նախագահության մարտի 5-ի եւ 12-ի հայտարարությունները, ապա նաեւ եւրոպական այլ կառույցների, ինչպես նաեւ Միացյալ Նահանգների տեսակետն արտահայտող բարձրաստիճան պաշտոնյաների խիստ գնահատականները։ Դրանցում, որպես կանոն, կենտրոնական խնդիրը “իրենց քաղաքական հայացքների համար ձերբակալվածներին” ազատ արձակելու պահանջն էր։ Ձերբակալվածներին ազատ արձակելու պահանջը կենտրոնական տեղ էր զբաղեցնում ԵԽԽՎ 1609 ու դրա կատարման ընթացքին վերաբերող հաջորդ՝ 1620 բանաձեւերում։ Այս երկու բանաձեւերում, այլ փաստաթղթերում, հայտարարություններում եւ այլն, ազատազրկվածների մասին թեեւ օգտագործվում է ոչ թե “քաղբանտարկյալ” իրավական տերմինը, այլ “քաղաքական հայացքների համար ձերբակալվածներ” կամ նման այլ նկարագրական ձեւակերպումներ, սակայն ըստ էության նրանք դիտվում են որպես քաղբանտարկյալներ։ Ըստ այդմ էլ՝ եւրոպաշտոնյաները նաեւ ամիսներ շարունակ պարբերաբար սպառնացել են, թե բանաձեւերի պահանջները  չկատարելը (առաջին հերթին քաղբանտարկյալներին ազատ չարձակելը) “աղետալի կլինի Հայաստանի համար”, ընդհուպ կհանգեցնի նրա պատվիրակությանը ԵԽԽՎ-ում ձայնի իրավունքից զրկելուն։

ԵԽԽՎ հերթական՝ 1643 բանաձեւը իր հիմնական պահանջներում նախորդների համեմատ ոչ մի մեղմացում չի արձանագրում ո՛չ քաղբանտարկյալների, ո՛չ էլ մյուս հարցերում։ Ավելին, եթե նախապես ձեւակերպված էր միայն նրանց ազատ արձակելու պահանջը՝ ձեւի ընտրությունը թողնելով իշխանությանը, ապա այս բանաձեւում առարկայացված, արձանագրված է նաեւ ձեւը. նրանց ազատել՝ անհրաժեշտ փոփոխությունների ենթարկելով 300 եւ 225 հոդվածները, ինչպես նաեւ ազատել նրանց, ովքեր ազատազրկված են միայն ոստիկանական ցուցմունքների հիման վրա։ Եւ դրա համար որոշակի ժամկետ է սահմանվել։ Ավելին՝ դրա համար վարչախմբից գրավոր պարտավորություն է վերցվել։ Այսինքն՝ 1643-ը նախորդ բանաձեւերի համեմատ ավելի կոշտ ու արդյունավետ լծակ է՝ ստիպելու համար վարչախմբին լուծել քաղբանտարկյալներին ազատելու խնդիրը։ Ավելի կոշտ ու արդյունավետ, բայց ոչ այն ամենակոշտն ու ամենաարդյունավետը, որ ամբողջությամբ համարժեք կլիներ իրավիճակին՝ արդարության, օրինականության ու մարդու իրավունքների լիակատար վերականգնման տեսակետից, ինչպիսին որ էր նախագիծը՝ Մոնիտորինգի կոմիտեի որոշումը։

1643-ը զիջում է Մոնիտորինգի կոմիտեի որոշմանը   

Շուրջ 10 ամիս ուսումնասիրելով իրողությունները եւ հետեւելով երկրում ծավալվող իրադարձություններին, մասնավորապես ԵԽ մարդու իրավունքների հանձնակատար Թոմաս Համմարբերգի զեկույցի ճնշման տակ, ԵԽԽՎ-ի Մոնիտորինգի կոմիտեն, Հայաստանի մասին համազեկուցողներ Պրեսկոտի եւ Կոլոմբիեի առաջարկով, դեկտեմբերի 17-ի իր որոշմամբ վերջապես արձանագրեց հետեւյալը. Մարտի 1-ի իրադարձությունների հետ կապված ազատազրկվածները քաղաքական բանտարկյալներ են, որոնց պետք է անհապաղ ազատ արձակել, իսկ այդ պահանջի չկատարման դեպքում առաջարկելով Վեհաժողովին պատժամիջոց կիրառել՝ Հայաստանի խորհդարանական պատվիրակությանը զրկել ձայնի իրավունքից։ Դրանով մարտի 1-ին ու դրանից հետո Հայաստանում ստեղծված իրավիճակին առաջին անգամ տրվեց լիակատար համարժեք գնահատակն, որդեգրվեց համարժեք դիրքորոշում։ Եթե այստեղ կար զարմանալու ինչ-որ բան, դա այն էր, որ Մոնիտորինգի կոմիտեի դեկտեմբերի 17-ի որոշման դրույթները ձեւակերպվել էին հենց նույն Պրեսկոտն ու Կոլոմբիեն, որոնք մինչ այդ վատ համբավ էին ձեռք բերել՝ իրենց ակնհայտ իշխանական կողմնապահությամբ, ԵԽ-ին աղավաղ ու կեղծ տեղեկություններ հաղորդելով։

Թվում էր, թե տրամաբանության ու բանականության շրջանակներում այլեւս նահանջ, ետ քայլ հնարավոր չէ, ինչպես հնարավոր չէ խաշած ձուն ինչ-որ ձեւով ետ եփել։ Որովհետեւ նույն համազեկուցողներն են, որ ամբողջ 10 ամիս իրենց դիտարկման ու ձեռք բերած հիմքերի վրա մարդկանց ճանաչել են քաղբանտարկյալներ։ Այդ ճանաչումից էլ անմիջապես ածանցվում էր Հայաստանին ԵԽԽՎ-ում ձայնի իրավունքից զրկելու առաջարկը։ Դրանց հետո մեկ ամսվա ընթացքում նոր փաստ կամ հանգամանք չէր հայտնվել, որը հետ շրջեր ձեւավորած համոզումը, եւ ոչ էլ այդ մեկ ամսում փոփոխվել են մարդուն քաղբանտարկյալ ճանաչելու չափանիշները։ Դա հնարավոր էր փոխել միայն մի դեպքում՝ եթե մինչեւ Վեհաժողովի սկսվելն այլեւս չլինեին քաղբանտարկյալներ, այսինքն՝ նրանք ազատ արձակված լինեին։ Դա էլ չկար։ Եւ այնուամենայնիվ, համազեկուցողները որոշեցին (կամ՝ նրանց հանձնարարվեց, կամ՝ նրանց համոզեցին) մասամբ “ետ եփել” իրենց իսկ խաշած ձուն։

Գործարք վարչախմբի հետ

Վեհաժողովի նախօրեին Հայաստան կատարած այցից հետո համազեկուցողները ներկայացրեցին նոր մի զեկույց, որի հիման վրա որպես Վեհաժողովի բանաձեւի նախագիծ ծառայող՝ Մոնիտորինգի կոմիտեի դեկտեմբերի 17-ի որոշման մեջ կատարվեցին փոփոխություններ։ Հանվեց Հայաստանին ձայնի իրավունքից զրկելու պահանջը, որ ինչպես ասացինք բխում, ածանցվում էր քաղբանտարկյալների իրավական ճանաչման փաստից։ Եթե հանվեց ածանցյալը, բնականաբար պետք է հանվեր դրա հիմքը՝ քաղբանտարկյալ ճանաչելու հստակ իրավական ձեւակերպումը։ Թերեւս կարելի է այսպես ասել. բանաձեւում դե-յուրե քաղբանտարկյալ արձանագրումը փոխարինվեց նույնի դե-ֆակտո արձանագրմամբ։

Կրկին շեշտենք հետեւյալ ապշեցուցիչ փաստը. նույն մարդիկ՝ Պրեսկոտը եւ Կոլոմբիեն, ձեռքի տակ ունենալով նույն հիմքերը, դեկտեմբերի 17-ի նախագծում ընդունում են Հայաստանում քաղաքական բանտարկյալների առկայության փաստը եւ պահանջում նրանց անհապաղ ազատ արձակել՝ հակառակ դեպքում ԵԽԽՎ նստաշրջանին առաջարկելով Հայաստանին զրկել ձայնի իրավունքից։ Ահա այդ նույն մարդիկ ընդամենը 40 օր հետո, հանդես են գալիս ճիշտ հակառակ առաջարկով։

Բանականության շրջանակներում չտեղավորվող այս շրջադարձը, որ ակնհայտորեն բարոյական հսկայական կորուստ է պարունակում, ունի մեկ բացատրություն. այն անպարկեշտ գործարք է ԵԽ բյուրոկրատիայի եւ Հայաստանի հանցավոր իշխանության միջեւ։ Իսկ կնքած գործարքը ունի երեք բաղադրիչ

ա) Համազեկուցողները համաձայնել են նախագծից հանել Հայաստանի պատվիրակությանը ձայնից զրկելու առաջարկը (եւ, դրա հետ կապված՝ քաղբանտարկյալների հստակ արձանագրումն ու նրանց անհապաղ ազատ արձակման պահանջը)։ Դրա դիմաց վարչախումբը խոստացել է, որ քաղբանտարկյալներն ազատ կթողնի օրենսդրական իրավիճակի, մասնավորապես Քրեկան օրենսգրքի 225 եւ 300 հոդվածների փոփոխությամբ։

բ) Համազեկուցողները համաձայնել ու Վեհաժողովում որպես “առաջընթաց” են ներկայացրել իբր Մարտի 1-ի հետ կապված 28 ազատազրկվածների ներումը՝ իրենց դիմումների հիման վրա։ Ընդ որում, նրանք քաջատեղյակ են եղել, որ “ներվածների” մի մասը նման դիմում են գրել խոշտանգումների հետեւանքով, մի մասը՝ պայմանական դատապարտված եւ արդեն իսկ ազատության մեջ գտնվողներ են, իսկ մեծ մասը Շարժման հետ որեւէ կապ չունեցող, հենց վարչախմբի կողմից ներդրված սադրիչներ ու քրեականն տարրեր են։ Ցավալի է, բայց համազեկուցողները ակնհայտ կեղծ այս տեղեկատվությամբ ապակողմնորոշել են Վեհաժողովը։

գ) Խախտելով ընդունված ու մինչ այդ անխափան գործող վարվելակարգը, Պրեսկոտը եւ Կոլոմբիեն խախտեցին բալանսը եւ վերջին այցի ընթացքում չհանդիպեցին քաղաքական ընդդիմության ներկայացուցիչներին։ Արդեն դժվար չէ ենթադրել, որ դրա պատճառը նախապես ծրագրված անբարո գործարքն էր վարչախմբի հետ։ Եւ այդուամենայնիվ հայաստանյան վերջին այցի ժամանակ նրանց տրամադրվել են կարեւոր փաստեր ու փաստաթղթեր, որոնք նրանք անտեսել, ավելի շուտ թաքցրել են Վեհաժողովից, քանզի դրանց հրապարակումը ի չիք կդարձներ կնքված գործարքը եւ Վեհաժողովում կարող էր արմատապես փոխել իրավիճակը։

Գործարքի իրական գինը եւ կողմնակի հետեւանքները

Եթե կնքված գործարքը պատկերացնենք միայն այն տեսքով, ինչպիսին նկարագրեցինք վերեւում, կամ ինչպես այն ներկայացվել է Վեհաժողովում, ապա ստացվում է, որ վարչախումբը մի քանի անգամ ավելի ստացել է, քան տվել։ Բայց դա անհնար է Եւրոպայի հետ հարաբերություններում։ Այնպես որ՝ նկարագրվածն ու ներկայացվածը գործարքի միայն երեւացող մասն է։ Վարչախումբն իրականում վճարել է շատ ավելին։ Իսկ նման դեպքերում, այն է՝ սեփական իշխանության պահպանման, լեգիտիմության դեֆիցիտը մեղմելու, գործած հանցանքները պարտակելու, հակաժողովրդավար էությունը պարտակելու դիմաց վարչախումբը վաղուց օգտվում է մեկ վճարամիջոցից, մեկ դրամագլխից, եւ դա արդեն 10 տարի շարունակ։ Դա Լեռնային Ղարաբաղի հարցն է, դրանում նոր զիջումների գնալը։ Եւ վարչախումբն այս անգամ եւս անվարան վճարել է այդ գինը՝ քաղբանտարկյալներին օր ավելի անազատության մեջ պահելու, երկրում հակաժողովրդավարական իրավիճակը եւ իր իշխանությունը օր ավելի երկարաձգելու համար։

Եթե Եւրոպայի վերաբերմունքը համարենք հանցագործին կամ օրինազանցին իբր ուղղելուն միտված՝ սիրաշահման-ընդառաջման քաղաքականություն, ապա այն, որպես կանոն, հանգեցնում է հակառակ արդյունքների։ Հայաստանի բռնապետական վարչախմբի նկատմամբ Եւրոպայի որդեգրած այս վարվելակերպը երկարաձգում է քաղբանտարկյալների անազատությունն ու տանջանքները, օբյեկտիվորեն խրախուսում է իշխանություններին ավելի վստահ ու անպատիժ կերպով ոտնահարել ժողովրդավարական ազատություններն ու մարդու իրավունքները, շարունակել անգթորեն կեղեքել սեփական ժողովրդին։ Օգնելով ռեժիմին՝ Եւրոպան փաստորեն ծանր հարված է հասցնում Ղարաբաղի հարցի արդարացի լուծմանը։ Օգնելով ռեժիմին՝ Եւրոպան ծանր հարված է հասցնում Հայաստանի ժողովրդավարացմանը եւ մարդու իրավունքների պաշտպանությանը՝ երկարաձգելով միլիոնավոր մարդկանց տառապանքները։ Օգնելով ռեժիմին՝ Եւրոպան ծանր հարված է հասցնում սեփական վարկին։ Մինչդեռ նրա կոչումը, իսկ ԵԽ-ի նաեւ ուղղակի պարտականությունը ճիշտ հակառակն է։

Մեր անելիքը

Եւրոպան՝ Եւրոպա։ Խնդիրները որ ծառացած են մեր առջեւ՝ քաղբանտարկյալների ազատումից մինչեւ ժողովրդավարութուն, տնտեսական ճգնաժամից մինչեւ լեգիտիմ իշխանություն ու սահմանադրական կարգի վերականգնում, մեր՝ Հայաստանի ժողովրդի խնդիրներն են։ Աշխարհը մեզ օգնելու է այնքանով, որքանով մենք շահագրգռություն, ուժ ու հաստատակամություն կդրսեւորենք մեր խնդիրների լուծման գործում։ Եւ այդ օգնությունը լավագույն դեպքում չի գերազանցելու 5%-ը։ Մնացածը մենք ենք անելու։ Չլիներ Համաժողովրդական շարժումը, չէր լինի միջազգային այն օգնությունը, որ ստացել ենք մասնավորապես ԵԽԽՎ երեք բանաձեւերի տեսքով։ Դրանք, այնուամենայնիվ, հույժ կարեւոր փաստաթղթեր են։

ԱՇՈՏ ՍԱՐԳՍՅԱՆ «Հայկական ժամանակ

 05.02.2009թ.