Խոցված ուղղաթիռի հանգամանքների ճշտումը նաև քաղաքական կարևորություն ունի

Ղարաբաղա-ադրբեջանական շփման գծի վրա ԼՂՀ ռազմական ուղղաթիռի խոցման առիթով, բնականաբար և արդարացիորեն, առաջին հերթին եղան Ադրբեջանին մեղադրող գնահատականներ։ Այն, որ դա հրադադարի ռեժիմի կոպիտ խախտում էր, կասկածից դուրս է։ Որ հրադադարի պայմաններում սահմանագծին հայտնված ուղղաթիռի նկատմամբ առաջին գործողությունը այն ոչնչացնելը չպիտի լիներ՝ նույնպես ակնհայտ է։ Դեպքի միջազգային արձագանքը, որքան էլ տարտամ, այնուամենայնիվ, ավելի շատ մեղադրական երանգ ուներ Ադրբեջանի նկատմամբ։ Բայց այս ամենը, ինչպես ասում են, խնդրի մի կողմն է, մենք դառնանք մյուս կողմերին։

***

Առաջանում են հարցեր, որոնք նաև արդեն հրապարակավ հնչել են ու պատասխան չեն ստացել։ Մի քանի օր առաջ կատարված հատուկ գործողությամբ զոհվածների մարմինները դուրս բերելն էլ այդ հարցերը ժամանակավրեպ չի դարձնում ամենևին։ Մասնավորապես. Ինչո՞ւ էին ռազմական երկու ուղղաթիռները հայտնվել շփման գծի վրա, հակառակորդի ուղիղ նշանառության տակ («զեզոք գոտին» երկու կողմերի դիրքերի միջև ընկած մի քանի հարյուր մետր տարծաքն է)։ Դա երկուստեքիրավո՞ւնք է՝ ռազմական ուղղաթիռով հասնել մինչև «չեզոք գոտի»՝ ամրագրված է հրադադարի կամ դրա հետ կապված կարևոր ինչ-որ փաստաթղթո՞վ, թե՞ դա հենված է եղել տարիների փորձով ձեռք բերված վստահության վրա՝ որ նման դեպքերում հակառակորդը այդ կերպ չի արձագանքի։

Այս տեսանկյունից՝ համապատասխան պաշտոնյաների անմիջական արձագանք-խոսքերում ինչ-որ մութ բան է մնում։

1. Մովսես Հակոբյան (ԼՂՀ պաշտպանության նախարար). լրագրողի հարցին՝ հնարավո՞ր էր արդյոք խուսափել հակառակորդի կողմից ուղղաթիռի խոցումից, նա պատասխանում է, թե՝ հնարավոր էր։ Եւ ավելացնում է.«Հակառակորդը պահն օգտագործել է, և մեր ուղղաթիռները, լինելով սահմանին մոտ բնագծում, իրականացրել է խոցում: Իհարկե, եթե հակառակորդը ունենար տրամաբանություն և պատասխանատվություն՝ այդպիսի գործողություններ չէր իրականացնի»:

Ի՞նչ է ստացվում։

Ռազմական ուղղաթիռները (մասնագետների պնդմամբ) ուսումնավարժական թռիչքներն իրականացնում են նախապես մանրամասն մշակված պլանով և երթուղով ու, բնականաբար՝ համապատասխան դիսպետչերական կամ հրամանատարական կենտրոնի հետ անընդհատ կապի մեջ։ Ստացվում է, որ տվյալ թռիչքի պլանը կազմողները երթուղին անց են կացրել «չեզոք» գոտիով կամ դրան շատ մոտ մեր տարածքի այն մասով, որը հասանելի էր հակառակորդի հակաօդային ամենասովորական զինատեսակի համար՝ վստահ լինելով հակառակորդի տրամբանության ու պատասխանատվության զգացումի վրա՞։ Մինչ այժմ այդ ի՞նչ հիմքերով է հայկական կողմը նման տպավորություն ստացել հակառակորդից, և հիմա էլ հիասթափված ու զայրացած արձանագրում է, թե սխալվել է իր պատկերացումներում։ Եթե Ադրբեջանն ունենար այդ հատկանիշները, էլ ինչո՞ւ էինք հասնում այստեղ. դեռ 1988-ին կհարգեր ԼՂԻՄ մարզխորհրդի հայտնի որոշումը, ու ամեն ինչ կավարտվեր։

2. Սեյրան Օհանյան.  ՀՀ պաշտպանության նախարարի անմիջական արձագանքն էլ այսպիսին էր. «Զորավարժությունների անցկացման մասին նախապես հայտարարվել էր, և ինչպես միշտ՝ մեր հարևանները ցույց տվեցին իրենց դեմքը՝ կոպտորեն խախտելով բոլոր նորմերը և խոցելով ուղղաթիռը»:։

Եւ այս դեպքում նույնպիսի հարցեր են առաջանում.

Զորավարժությունների մասին նախապես հայտարարված լինելը բավարար հի՞մք էր՝ մտածելու համար, թե դրա շրջանակներում շփման գծում, հակառակորդի ուղիղ նշանառության տակ հայտնված ռազմական ուղղաթիռները կրակի թիրախ չէին դառնա։ Եղե՞լ են նման նախադեպեր, որոնք թույլ կտային նման վստահություն ունենալ։ Եւ կամ՝ եթե «մեր հարևանների» մշտապես ցույց տված դեմքն այն է, որ նրանք «կոպտորեն խախտում են բոլոր նորմերը», ուրեմն ինչո՞ւ այս դեպքում այլ կերպ պիտի վարվեին։ Չնայած հրադադարի պայմանագրին ու դրանում արձանագրված նորմերին՝ կան, չէ՞, ինչ-որ «ինստրուկցիաներ», հրամաններ, որոնք արգելում են, ասենք, զինվորին՝ դուրս գալ խրամատից ու «ցցվել» հակառակորդի տեսադաշտում։ Եթե զինվորի վրա կրակում են, ինչո՞ւ ուղղաթիռի վրա չպիտի կրակեին։

3. Սերժ Սարգսյան. զորավարժությունների ամփոփման իր խոսքում նա ասում է, թե խոցել են «դժվար դրության մեջ հայտնված» ուղղաթիռը։

Սա ակնարկ է այն մասին, թե ուղղաթիռները մոլորվե՞լ էին։ Եղանակի անբարենպաստ լինելու մասին խոսք չկա։ Տեսանյութից էլ ակնհայտ է, որ նման բան չկար։ Հարազատ ու ծանոթ վայրերում վեց օդաչուների (երկու ուղղաթիռ միասին էին) միաժամանակ մոլորվելը բացառվում է։ Էլ չասած, բնականաբար, ամեն րոպե նրանց ուսումնավարժական թռիչքին հետևող«դիսպետչերների» ու զորավարժությունների պատասխանատուների մասին։ Բացառվում է, որ երկու ուղղաթիռի վեց օդաչուներ ինքնասպան որոշում էին կայացրել՝ ի հեճուկս նախապես իրենց տրված թռիչքի ծրագրի ու հրամանի, «հավեսի համար» մի քիչ շեղվել ու հայտնվել այնտեղ, որտեղ չպիտի լինեին։

Ուրեմն ինչո՞ւ, ո՞ւմ մեղքով էին նրանք հայտնվել «դժվարին դրության մեջ»։

Այս հարցերը պիտի պատասխան ստանան, և ոչ մի կերպ չեն կարող անտեսվել ու մոռացվել օդաչուների մարմիններն ու մասունքները դեպքից 10 օր հետո դուրս բերելու հաջող գործողության առիթով ծավալված քարոզչական աղմուկի տակ։ Պետք է պատասխան ստանան, որպեսզի հաջորդ անգամ էլ մի այլ ուղղաթիռ, ինքնաթիռ, տանկ կամ զրահամեքենա՝ իրենց անձնակազմով, կամ ջոկատ՝ այս կերպ չհայտնվեն «դժվար դրության մեջ»՝ հակառակորդի ուղիղ նշանառության տակ։ Պետք չէ հարյուրավոր ու հազարավոր անգամներից հետո հնարավորություն տալ, որ հակառակորդը ևս մեկ անգամ «ցույց տա իր դեմքը», ևս մեկ անգամ ապացուցի, որ զուրկ է «տրամաբանությունից» և «պատասխանատվությունից»։ Վաղուց արդեն դա պետք էր ընդունել որպես անսասան հիմք։

Բայց շարունակենք.

4. Արծրուն Հովհաննիսյան (ՊՆ մամուլի խոսնակ). «Բոլորս էլ ունենք հակառակորդին շուտափույթ հակահարաված տալու ցանկություն, սակայն սա այն իրավիճակն է, երբ հարկավոր է կշռադատված գործել: Պատասխանը լինելու է. վստահ եմ՝ որքան այդ պատասխանն ուշանա, այնքան ավելի հուժկու և կշռադատված կլինի: Պատերազմի հասարակական պահանջը գնալով մեծանում է մեր հասարակության մեջ, և հայ զինվորականը պատրաստ է պատերազմին, որովհետև ամեն օր էտեսնում այդ պատերազմը»:

Այստեղ շատ վտանգավոր միտք կա.

«Պատերազմի հասարակական պահանջը գնալով մեծանում է մեր հասարակության մեջ...»։

Ո՞վ է ասել։ Ինչի՞ց է դա երևում։ Որևէ քաղաքական ուժ կամ հասարակական կազմակերպություն նման հայտարարությո՞ւն է արել։ Որևէ 10 հոգի պատերազմի պահանջով ցո՞ւյց են արել ՊՆ-ի կամ պետական որևէ հիմնարկի առաջ։ Այդ ո՞ր խելագար հասարակության մեջ կարող է «պատերազմի պահանջ» առաջանալ ու «մեծանալ» (չհաշված, անշուշտ, անբուժելի հոգեկան հիվանդությամբ տառապող սակավաթիվ անհատների, որ կարող են լինել ցանկացած հասարակության մեջ)։

Շեշտենք՝ խոսքը հակառակորդի սադրիչ գործողություններին համարժեք պատասխան տալուն ու դրանով իսկ դրանց հետագա կրկնությունը կանխելուն չի վերաբերում։ Այ դա հասարակական պահանջ է։ Իսկ այն, ինչ ասում է ՊՆ մամուլի խոսնակը՝ պատերազմի քարոզ է՝ արգելված ՀՀ Սահմանադրության 47-րդ հոդվածով։ Բայց այս դեպքում խնդիրն այն չէ, թե միջին մի պաշտոնյա, սահմանադրությամբ արգելված՝ պատերազմի քարոզ է անում։ Խոսնակը տվյալ գերատեսչության, այս դեպքում՝ Պաշտպանության նախարարի «բերանն է», խոսափողը, խոսում է նրա փոխարեն, ասում է այն, ինչ իրեն հանձնարարված է։ Պաշտպանության նախարարն, իր հերթին՝ գործում է երկրի փաստացի նախագահի, գերագույն գլխավոր հրամանատարի ենթակայության տակ ու գեթ քաղաքական ասելիքում նրա յուրօրինակ «խոսնակն» է։ Այսինքն՝ ստացվում է, որ, առայժմ ՊՆ մամուլի խոսնակի բերանով, պատերազմի քարոզ է անում Սերժ Սարգսյա՞նը։ Հակառակ դեպքում ՊՆ մամուլի խոսնակը պետք է անմիջապես հեռացվեր և պատասխանատվության կանչվեր։

Բայց սա հակադրվում է հայտնի մի իրողության։ Ս. Սարգսյանը չափազանց վախենում է պատերազմից՝ քաջ գիտակցելով, թե դա ինչպիսի վտանգ կարող է լինել իր անձնական իշխանության ու ճակատագրի համար։ Հենց այդ վախից էր, որ վերջին երկու տարում հակառակորդի սադրանքները համարժեք պատասխան չէին ստանում, մինչև այս տարվա հուլիս-օգոստոսին դրանք եկան, հասան վտանգավոր աստիճանի։ Ու դժվար է ասել, թե էլ ուր կհասնեին ու էլի քանի զոհ կտայինք այդ սադրանքների հետևանքով, եթե Լևոն Տեր- Պետրոսյանի հայտնի ելույթից հետո բանակը չձերբազատվեր մինչ այդ իրեն կաշկանդող քաղաքական հրահանգներից ու համարժեք պատասխաններով ամեն ինչ իր տեղը չդներ։

Ո՞րն է, ուրեմն, այս դեպքում՝ հնարավոր բացատրությունը, վարկածը։

Ամռանը Ս. Սարգսյանը դեռ կարող էր համարել, որ պատերազմը կարող է լինել իր իշխանությանն սպառնացող թիվ մեկ վտանգը՝ պահուստում ունենալով, այսպես կոչված, «սահմանադրական բարեփոխումների» միջոցով ընդդիմությանը չեզոքացնելու և իր իշխանությունը հավերժացնելու ծրագիրը։ Հիմա՝ հոկտեմբերի 10-ի և 24-ի հանրահավաքներից հետո, իրավիճակի լիակատար հստակեցում և կտրուկ փոփոխություն է տեղի ունեցել։ Շատ կտրուկ։ Հիվանդագին լավատեսությամբ պետք է տառապել՝ մտածելու համար, թե այսուհետ այդ ծրագրի կենսագործման ամենաչնչին հնարավորություն է պահպանվել։ Ուստիև Ս. Սարգսյանի համար փոխվել է իր իշխանությանն սպառնացող թիվ մեկ վտանգը։ Նա շատ լավ հասկանում է, որ այն (իր իշխանությունը) մազից է կախված, և այդ մազը կկտրվի այդօրինակ ևս մեկ կամ երկու հանրահավաքով։ Եւ փրկության որևէ օղակ, ո՛չ դրսում, ո՛չ ներսում՝ չկա, չի տեսնում։

Հայտնի է ևս մի բան. իշխանությունը պահելու ու հավերժացնելու մոլուցքը վաղուց մթագնել է Ս. Սարգսյանի քաղաքական բանականությունը։ Հանուն իր այդ գերագույն նպատակի՝ նա պատրաստ է զոհաբերել բացարձակապես ամեն ինչ։ Այդ թվում՝ նաև կարող է ժողովրդին ահաբեկել պատերազմի սպառնալիքով ։ Քաղաքական բանականությունը կորցրած մարդու համար վտանգավոր պահին կարող է առաջնորդող դառնալ ոչ միայն «ինձնից հետո՝ թեկուզ ջրհեղեղ», այլ նաև «եթե ես չեմ՝ ուրեմն ջրհեղեղ» սկզբունքը։ Ահա, հենց այս նկատառումով է, որ ծանրացանք ՊՆ մամուլի խոսնակի բերանով ասված, ըստ էության, պատերազմի քարոզ բովանդակող մտքի վրա։ Եւ քանի դեռ ՊՆ մամուլի խոսնակը աշխատանքից չի հեռացվել ու պատերազմի քարոզչության համար պատասխանատվության չի կանչվել, մեր այս վարկածը գոյության իրավունք ունի։

Այնպես որ՝ ԼՂՀ ռազմական ուղաթիռի հետ կապված ողբերգութան (ոչ թե «ցավալի դեպքի»՝ ինչպես բնութագրում է Ս. Սարգսյանը) հանգամանքների վերջնական ճշտումը և հրապարակումը ոչ միայն ռազմական, այլև շատ ավելի մեծ՝ քաղաքական կարևորություն ունի։

http://www.ilur.am/news/view/37909.html