Ռեժիմը ազգային անկախ պետականության հակապատկերն է

Անկախ պետականությունը, որ նույնացվում է ազատության գաղափարի հետ, ազգի գոյատևման ու զարգացման հիմնական գրավականն է։ Այս գիտակցումը շատ հին է և ներհատուկ բոլոր ժողովուրդներին։ Ազգի ազատությունն այլ կերպ անպատկերացնելի է, քան անկախ պետականության պայմաններում։ Պատահական չէ, որ հենց անկախության ձեռքբերումն է տարբեր ժողովուրդների տոնացույցերում համարվում ամենամեծ տոնը։

Անկախ պետականությունն ինքնին արժեք չէ։ Միաժամանակ՝ այն գերագույն արժեք է ու շատ թանկարժեք գործիք, եթե իրականացնում է երկու գործառույթ.

Ա) Ապահովում է տվյալ ժողովրդի ֆիզիկական անվտանգությունը և կյանքի հարաճուն բարգավաճումը

Այս ընկալումը ևս շատ հին է։ Եւ, հազարամյա հնություն ունենալով՝ խիստ արդիական, ընդօրինակելի և դաստիարակիչ այսօրվա համար։

Այդպիսի ընկալման ցայտուն մի օրինակ՝ պատմահայր Մովսես Խորենացուց։ Թագավորի քաջությունը, իմաստությունը, քաղաքական ու ռազմական հմտությունները եթե ընդարձակում են երկրի սահմանները, դա դեռ քիչ բան է նշանակում։ Այն իմաստավորվում է այնքանով, որքանով բերում է ժողովրդի բոլոր խավերի կյանքի ապահովության ու կենսապայմանների բարելավման։ Ահա մի օրինակ՝ կապված Հայկից սերված թագավորներից ամենահզորի՝ Տիգրան Երվանդյանի հետ.

«Եւ ո՞ր իսկական մարդը, որ համակրում է արիական բարքի ու խոհականության, չի զվարճանա սրա հիշատակությամբ և չի ձգտի նրա նման մարդ լինել։ Նա տղամարդկանց գլուխ կանգնեց և ցույց տալով քաջություն՝ մեր ազգը բարձրացրեց, և մեզ, որ օտարների լծի տակ էինք, դարձրեց շատերին լուծ դնողներ և հարկապահանջներ»։

Շարունակությունն այն մասին չէ, թե հաջողությունների բարձրակետի հասած, ուրիշներին նվաճած, նրանց վրա հարկեր դրած թագավորը ինչպիսի առասպելական հարստություններով է լցնում իր գանձարանը, ինչպիսի շքեղաշուք կյանք է վարում։ Շարունակությունն այն մասին է, թե այդ ամենից ինչպես են հավասարապես օգտվել բոլորը, հասարակության բոլոր խավերը, ամեն մի քաղաքացի.

«Մթերքներ ոսկու և արծաթի, և պատվական քարերի, և զգեստների, և զանազան գույների գործվածքների՝ տղամարդկանց և կանանց համար՝ առհասարակ բազմացրեց, որոնցով տգեղները գեղեցիկների նման սքանչելի էին երևում, իսկ գեղեցիկներն այն ժամանակի համեմատ դյուցազունների էին նմանում։ Հետևակ կռվողները ձիավոր դարձան, պարսերով կռվողները՝ հաջող աղեղնավորներ, կոպալներով կռվողները զինվեցին սրերով ու տեգավոր նիզակներով, մերկերը պատսպարվեցին վահաններով ու երկաթե զգեստներով... Նա խաղաղություն ու շենություն բերեց, բոլորին լիացրեց յուղով ու մեղրով»։

Ու այս ամենից հետո ինքը՝ թագավորը մնաց «կերակուրների և ըմպելիքների մեջ պարկեշտ, ուրախությունների մեջ օրինավոր» , անգամ՝ «մարմնի ցանկությունների մեջ էլ չափավոր»։

Ահա անկախ պետականության գործառույթի ու իշխանության ղեկավարի առաքելության մասին 1500 տարի առաջվա պատկերացումն ու ընկալումը։ Եւ սա Պատմահոր մտքում ծնված գեղարվեստական պատկեր չէ, այլ ժամանակի ու դրանից առաջվա քաղաքական մտքի արձանագրում։ Դրա շնորհիվ ու այդ հիմքի վրա էր գոյատևել հայկական անընդհատ պետականությունն ամբողջ 1000 տարի շարունակ։

Հիմա ընդամենը մտովի համեմատենք այս պատկերացումն այսօրվա իշխանավորների՝ իշխանության ու պետականության մասին տրամագծորեն հակառակ պատկերացումների, տրամագծորեն հակառակ գործելակերպի ու, բնականաբար, տրամագծորեն հակառակ հետևանքների հետ։ Տրամագծորեն հակառակ՝ նշանակում է, թե այդ կերպ կարող էր վարվել և վարվել է օտարը, թշնամին, հակառակորդը՝ քեզ հարստահարելու կամ վերացնելու նպատակով։

Բ) Ապահովում է այն արժեհամակարգի անխաթարությունը, որ տվյալ ժողովրդի ազգային ինքնության հիմքն է

Դարերով ձևավորված ու սրբագործված արժեքային համակարգը ազգի նկարագիրն ու գոյության հիմքն է։ Ոչնչացնել այդ համակարգը՝ կնշանակի ոչնչացնել ազգը։ Ո՛չ մի օտար նվաճող արժեքային այդ համակարգը ոչնչացնելու խնդիր չի դրել իր առջև՝ որպես իր իշխանության հաստատման կամ պահպանման միջոց։ Նման խնդիր չէր դրել անգամ ամենագաղափարախոսականացված խորհրդային համակարգն ամբողջ 70 տարի՝ «սովետական մարդ» կերտելու իր նպատակով հանդերձ։ Այդպիսի խնդիր իր առջև դրել է իշխող ռեժիմը։

Ցույց տանք դա տասնյակ օրինակներից միայն մեկով։

Վերջերս սոցիալական ցանցերում հանդիպեցի այսպիսի մի գրառում. «Ճապոնիայի վարչապետին հարցրին` ո՞րն է Ձեր երկրի աննախադեպ հաջողության գաղտնիքը, նա ասաց` «Մենք տվել ենք դպրոցական ուսուցչին նախարարի չափ աշխատավարձ, պատգամավորի չափ կարգավիճակ և կայսրի չափ պաշտամունք»։

Գեղարվեստական թե պատմական գրականության մեջ դժվար է հիշել շրջան, անգամ դեպք, որ հասարակության մեջ ուսուցչի ընդհանրական կերպարը դրական չլինի։ Այդպես է հայ իրականության մեջ, հաստատ՝ նաև այլ ժողովուրդների մոտ։ Ուսուցչի կարգավիճակը միայն վստահություն, հարգանք ու ակնածանք է առաջացրել բոլոր ժամանակներում։ Հենց դա էր պատճառը, որ, օրինակ ռուսական նարոդնիկները կամ հենց 19-րդ դարի վերջում հայ հեղափոխական կուսակցություններն իրենց գաղափարները ժողովրդի մեջ տարածելու համար գնում էին գավառներ՝ ուսուցչի պաշտոնով։

Իշխող ռեժիմը դպրոցական ուսուցչի հետ վարվել է ճիշտ հակառակ կերպ (համեմատած ճապոնական օրինակին)։ Խոսքը նրանց տված աշխատավարձի մասին չէ (որ ոչ թե նախարարի, այլ նախարարության հավաքարարի աշխատավարձի հետ է համեմատելի), ոչ էլ ձևական հատուկ պատիվների։ Խոսքը նրանց ստորացնող, ստորացուցիչ արարաքների մղելու մասին է։ Միայն ընտրական հանձնաժողովներում նրանց ընդգրկումը ու նրանց ձեռքով ընտրակեղծիքների իրականացումը բավական է՝ հասարակության մեջ ուսուցչի կերպարը, «ուսուցիչ» արժեքը ոչնչացնելու համար։ Եւ ճիշտ այնպես, ինչպես Ճապոնիայի հաջողության գաղտնիքը այդ երկրի իշխանության կողմից դպրոցական ուսուցչին «նախարարի չափ աշխատավարձ, պատգամավորի չափ կարգավիճակ և կայսրի չափ պաշտամունք» տալն է, նույն կերպ՝ Հայաստանի կործանման պատճառներից մեկը կարող է դառնալ ռեժիմի կողմից դպրոցական ուսուցչին իրավախախտի, կեղծարարի, անգամ կաշառակերի համբավով օժտելը։

***

Տարբեր առիթներով ոմանք հաճախ են խոսում Հայաստանի անկախությանն սպառնացող արտաքին վտանգների մասին։

Անկախ պետականությունն ինքնին արժեք չէ։ Միաժամանակ՝ այն գերագույն արժեք է ու շատ թանկարժեք գործիք՝ ազգի ֆիզիկական անվտանգության, արժանապատիվ կյանքի ապահովման և արժեքային համակարգի պահպանման իր գործառույթով։ Այս դիտանկյունով՝ ներկա ռեժիմը ոչ մի կերպ չի կարելի անկախ պետականության դրսևորման ձև համարել։ Այն, ազգի արժեքային համակարգը ոչնչացնելու, նրան իրավական ու նյութական անապահովության մատնելու, իր բնօրրանից դուրս մղելու գործառութով, ազգային անկախ պետականության հակապատկերն է։

Այո, անկախ պետականությանն սպառնացող վտանգը, որպես կանոն, արտաքին է լինում։ Սա բացառիկ դեպք է, երբ անհանգստանալ Հայաստանի անկախությանն սպառնացող արտաքին վտանգից, մեղմ ասած՝ զավեշտ է։ Դա նույնն է, ինչ կեղտաջրում խեղդվողն անհանգստանա անձրևի տակ ընկնելուց ու թրջվելուց։ Քանի դեռ հայ ժողովրդի համար ներքին վտանգն ու չարիքը հարյուրապատիկ ավելի մեծ է իր արդեն առարկայացված արդյունքներով, Հայաստանի անկախության համար պայքարն այլ թիրախ չի կարող ունենալ, քան իշխող հանցավոր ռեժիմը։ Որևէ շեղում այս օրակարգից՝ քայլ է Հայաստանի անկախ պետականության դեմ։

 http://www.ilur.am/news/view/26943.html

Սովորական գողապետություն

Անցյալ տարվա աշնանից մարդիկ սկսեցին տարակուսած միմյանց պատմել, թե ինչպես գազօջախին ջուրը նկատելիորեն ավելի ուշ է եռում, սուրճը, ճաշը ավելի ուշ են եփվում։ Հետո խոսակցությունները դարձան ավելի համառ, դուրս եկան մամուլ։ Հետո կատարվեցին «լաբորատոր ստուգումներ», ու պարզեցին, որ ամեն ինչ կարգին է, դեռ մի բան էլ՝ գազի կալորիականությունը բարձր է սահմանված նորմատիվից։

Բայց ահա, հարցին նախանձախնդիր՝ Վահան Մարտիրոսյան անունով մի երիտասարդ ամենապրիմիտիվ սարքավորումներով ստուգում ու ամենահամոզիչ կերպով պարզում է, որ հազարավոր, տասնյակ ու հարյուր հազարավոր մարդկանց դիտարկումը՝ գազի որակի վատացման վերաբերյալ, համապատասխանում է իրականությանը։ Ըստ պարզ ու համոզիչ փորձի՝ տարբերությունը կազմում է ոչ թե 2-3, այլ ավելի քան 30%, որ, իրոք, անհնար է չնկատել։ Այսինքն՝ Հայաստանում գազը մինչեւ սպառողին հասնելը առնվազն 30%-ով  խարդախվում է։

Բայց սա ամբողջը չէ։ Ազգային ժողովում, երկար ու թեժ՝ գազի հետ կապված մի այլ հարց էր քննարկվում՝ կապված Հայռուսգազարդի 20% բաժնեմասի վաճառքի, գաղտնի պայմանագրերի, հանկարծահայտ 300 միլիոն պետական պարտքի գոյացման հետ եւ այլն։ Դրա մաս էր կազմում նաեւ այն հանելուկը, թե ինչպես է, հանքավայրից հազարավոր կիլոմետրեր տեղափոխվելով՝ Հայաստանի սահմանի վրա 1000 խ/մ 189 դոլարով գնված գազը, եւս 100-200 կմ անցնելով (մինչեւ սպառողին հասնելը)՝ դառնում ավելի քան կրկնակի՝ 390 դոլար։ Ըստ մասնագետների՝ ամենաառատաձեռն հաշվարկներով անգամ այդ ճանապարհին նրա գինը չպիտի գերազանցեր 290-300 դոլարը։ Այսինքն՝ գործ ունենք ակնհայտ խաբեության հետ, ինչի հետեւանքով գազի գինը սպառողի համար ավելանում է եւս առնվազն 20%-ով։

Այլ խոսքով՝ եթե չլինեին այս երկու հանգամանքը՝ խաբեությունն ու խարդախությունը, ապա այս ձմռանը նա, ով գազի համար վճարել է 100.000 դրամ, պիտի վճարեր 50.000, ով վճարել է 50.000, պիտի վճարեր 25.000, եւ այսպես շարունակ։

Հայտնի բան է, որ Հայաստանում վաղուց չի կարող 1000 դոլարի շարժ լինել՝ առանց ռեժիմի գիտության ու մասնակցության։ Անգամ փողոցների անկյուններում արեւածաղիկ վաճառող մի քանի տասնյակ տատիկները զոհ գնացին իշխանական ագահությանը։ Հասկանալի է, որ գազի հետ կապված՝ տասնյակ ու հարյուրավոր միլիոն դոլար արժողությամբ այս «բիզնեսներն» անպատկերացնելի են՝ առանց ամենաբարձր իշխանության հովանավորության ու մասնակցության։ Բայց դրանք նաեւ խաբեության ու խարդախման հատկանիշներով ծանրագույն հանցագործություններ  են, որոնց զոհն է Հայաստանի յուրաքանչյուր քաղաքացի։  Առաջինը դա հաստատեց ինքը ռեժիմը՝ ի դեմս խորհրդարանական իր մեծամասնության։

Ի՞նչ պետք է աներ իշխանությունը, եթե այս ամենը չհամապատասխաներ իրականությանը։

Ազգային ժողովում գազի հետ կապված ահռելի այս ապօրինությունների մասին հնչած առաջին իսկ ելույթներից հետո պիտի ինքն առաջարկեր՝ ստեղծել խորհրդարանական հանձնաժողով՝ խնդիրն ուսումնասիրելու համար։ Ավելին՝ պիտի առաջարկեր, որ այդ հանձնաժողովում ընդգրկվեն միայն ընդդիմադիր ուժերի ներկայացուցիչներ։ Պիտի ասեր՝ խնդրեմ՝ բոլոր պայմանագրերը, փաստաթղթերը, լաբորատորիաները, մասնագետները, փորձագետները՝ գնացեք ստուգեք՝ ինչքան ուզում եք։ Թող գնային, ոչինչ չգտնեին, գային զեկուցեին, որ ամեն ինչ կարգին է (հո չէի՞ն կարող կեղծ փաստեր ու փաստաթղթեր հորինել), իրենք սխալվել են։ Ավելի մեծ «փիառ» հնարավո՞ր է պատկերացնել որեւէ իշխանության համար։

Իսկ ի՞նչ արեց իշխանությունը։

Բոլոր ուժերով, շաբաթներ ու ամիսներ շարունակ պայքար մղեց գազի հարցով որեւէ փաստաթուղթ տրամադրելու, որեւէ քննարկում կատարելու, որեւէ հանձնաժողով ստեղծելու դեմ։ Վարվեց ճիշտ այնպես, ինչպես կվարվեր խաբեության մեջ մեղավոր խաբեբան, խարդախության մեջ մեղավոր խարդախը։ Ինքն իրեն մատնելու ավելի խոսուն ձեւ հնարավո՞ր է պատկերացնել։

Հետո, տեսնելով, որ դրանով, իրոք, մատնում է ինքն իրեն, համաձայնեց այնպիսի մի «ապահով» հանձնաժողովի ստեղծման, որտեղ ՀՀԿ-ն պետք է մեծամասնություն լինի, որի նախագահը պետք է ՀՀԿ-ական լինի, որի նիստերը պետք է փակ լինեն, որի իրավասությունները պետք է սահմանափակ լինեն, որից ոչ մի տեղեկություն չպետք է հրապարակվի։ Հանցավոր կամ հանցակից լինելու մասին ավելի համոզիչ փաստարկ ու ապացույց հնարավո՞ր էր տալ հասարակությանը։

***

Կարելի է նստել ու հաշվել, թե որքան է տուժել մեզնից յուրաքանչյուրը եւ բոլորս միասին՝ գազային խաբեությունից ու խարդախությունից։ Նույնը կարելի է անել ցանկացած այլ բնագավառի համար՝ էլեկտրաէներգիա, տրանսպորտ, առողջապահություն, կրթություն, հանքարդյունաբերություն, գյուղատնտեսություն, առեւտուր եւ այլն, եւ այլն։ Բայց այդ հաշվարկները վաղուց մանրակրկիտ արված են՝ ոչ միայն տեղական, այլ նաեւ միջազգային փորձագետների կողմից։ Իսկ արդյունքն այսպիսին է՝Հայաստանում տարեկան կոռուպցիոն շրջանառությունը կամ իշխանական կոռուպցիոն բուրգի կողմից ժողովրդից թալանված հարստությունը կրկնակի գերազանցում է երկրի պետական բյուջեն։

Այսինքն՝ կողոպտվում է այնքան, ինչքանով հնարավոր կլիներ երեք անգամ բարձրացնել աշխատավարձերը, կենսաթոշակները, ընդհանուր կենսամակարդակը, երեք անգամ աշխուժացնել տնտեսությունը, երեք անգամ ավելացնել աշխատատեղերը, ոչ թե երեք անգամ կրճատել, այլ իսպառ դադարեցնել արտագաղթը...

Սա, այսպես ասենք՝ նյութական վնասն է, որ կարելի է հաշվել թվերով։ Վաղը՝ օրինակարգ իշխանության պայմաններում, այն վերականգնելու համար ժամանակ, միջոցներ ու հսկայական ջանքեր են պետք գալու։ Շատ բան էլ, այդ թվում՝ հարյուր հազարավոր արդեն խեղված մարդկային ճակատագրեր, այդպես էլ անհնար է լինելու շտկել։ Թվերով անչափելի, բայց մեծությամբ, տեսակարար կշռով ու վերականգնման դժվարությամբ շատ ավելի մեծ է հասարակությանը, ժողովրդին հասցված բարոյական, հոգեբանական վնասը, դարերով, հազարամյակներով ձեւավորված, մեր ազգային գոյության առանցքը դարձած արժեքային համակարգի ոչնչացումը։ Բայց սա արդեն այլ թեմա է։

http://www.ilur.am/news/view/26540.html

«Արևմտամետության» և «ռուսամետության» թեման Ս. Սարգսյանի հիմնական զենքն է

1990-ական թվականներին հայաստանյան քաղաքական լեքսիկոնում ու քննարկումներում չկային «ռուսամետություն», «արևմտամետություն» բառերը, որոնք այսօրվա «քաղաքական» քննարկումներում ամենաշատն են հոլովվում։ «Հայ դատ» ու «հայդատականություն»՝ կային, «ազգային գաղափարախոսություն» ու «ազգային միասնություն»՝ կային, «ռուսամետություն» ու «արևմտամետություն»՝ չկային։ Դրանք չկային ո՛չ իշխող Հայոց Համազգային Շարժման, ո՛չ նրա բազմաթիվ ու բազմաբնույթ ընդդիմադիր ուժերի քաղաքական բառացանկում։

Ինչո՞ւ չկային։

Դեռ 1988թ. օգոստոսի 19-ին «Ղարաբաղ կոմիտեի» ստորագրությամբ հրապարակված «Հայոց Համազգային Շարժման ծրագիր» կոչվող փաստաթղթում արձանագրված էին այսպիսի դրույթներ.

«Հայ ժողովուրդն իր ազգային ծրագրերն իրագործելիս պետք է ապավինի իր ուժերին, հույս չդնի ուրիշի հովանավորության վրա: Ամեն մի հակառակ պնդում ժխտվում է պատմական փորձով և ծառայում է մեր ժողովրդին հոգեկան ստրկության մեջ պահելու գործին: Ստրկամտության արտահայտություն է նաև այն մտայնությունը, ըստ որի՝ ազգն ունի մշտական բարեկամ և մշտական թշնամի»:

«Մենք մերժում ենք անբարոյական և մեր ազգի համար անպտուղ այն քաղաքականությունը, որը, մի կողմից, իբրև «դիվանագիտություն»՝ ենթադրում է հավատարմության անտեղի հավաստիացումներ և համաժողովրդական քծնանք այլ ժողովուրդների նկատմամբ, մյուս կողմից՝ պահանջում է թշնամություն քարոզել ուրիշ ժողովուրդների կամ կրոնների դեմ»:

«Ժողովրդի պատմության մեջ արտաքին գործոնները, անշուշտ, կարևոր դեր են խաղում, բայց վտանգավոր է, որ ժողովուրդն իր հաջողությունների ու անհաջողությունների պատճառը միայն իրենց դուրս է որոնում: Դա կազմալուծում է նրան և տանում ազգային ինքնավերացման: Անբարենպաստ պայմանները, արտաքին ճնշումը ժողովրդին կարող էին ստիպել դիմելու նահանջի, բայց այն ազգերը, որոնք իրենց մեջ ապագայի նկատմամբ հավատ, բարոյական և հոգեկան ուժ են պահպանում և դրանք դրսևորում վճռական պահերին, ոչ միայն ապահովում են իրենց ազգային գոյությունը, այլև հասնում են իրենց իղձերի իրականացմանը»:

Արտաքին քաղաքական որևէ կողմնորոշման մերժման առանցքային այս սկզբունքների վրա էին հենված 1988-1990թթ. Համաժողովրդական շարժումը, ապա՝ այդ Շարժումը ներկայացնող քաղաքական ուժի իշխանությունը 1990-1998-ին։ Ուստիև հասկանալի է, թե ինչու այդ շրջանի քաղաքական լեքսիկոնում բացակայում էին «ռուսամետությունն» ու «արևմտամետությունը» ոչ միայն այդ տարիների իշխանության, այլև ընդդիմության բառապաշարում։

1998 թվականից հետո հաստատված՝ պետականության բոլորովին այլ կարգի հիմնադրույթներ դավանող իշխանության պայմաններում շատ բան պիտի փոխվեր։ Պիտի փոխվեր նաև այս սկզբունքը, կամ տեղի պիտի ունենար նրանից աստիճանական հրաժարում։ Պատճառը միայն նախորդներին հակադրվելն ու նրանցից տարբերվելը չէր։ Պատճառը խիստ գործնական էր։

Պետական հեղաշրջման միջոցով հաստատված իշխանությունը օրինակարգության խնդիր ուներ ի սկզբանե։ Ժամանակի հետ այդ խնդիրը ոչ թե մաշվեց, նվազեց, այլ ամեն մի հերթական, ավելի ու ավելի խայտառակ ընտրության հետևանքով խորացավ և այսօր հասել է իր գագաթնակետին։ Ներքին ոչ օրինակարգության համար հակակշիռ էր պետք։ Այդպիսի հակակշիռ կարող էր լինել արտաքին աշխարհում օրինակարգության ձեռքբերումը։ Իսկ դրա համար պետք էր վճարել՝ ոչ միայն մաս-մաս զոհաբերելով ազգային շահերը, այլ նաև այս կամ այն կողմի վրա «...մետություն» խաղալով կամ ցուցաբերելով։ Սա առաջին գործնական անհրաժեշտությունն էր իշխանության պահպանման տեսակետից։ Որքան խորանում էր ներքին ոչ օրինակարգությունը, այնքան մեծանում էր արտաքին օրինակարգության համար վճարվող գինը՝ Լեռնային Ղարաբաղը հակամարտության կողմի մանդատից զրկելուց մինչև Ցեղասպանության ուրացում։ Հենց դրա շնորհիվ է, որ ամեն մի կեղծված, նախորդից երեք քայլ հետ ընտրություն՝ «մի քայլ առաջ» էր գնահատվում արտաքին աշխարհի կողմից։

Ժամանակի ընթացքում, երկրի չընտրված ղեկավարի ոչ օրինակարգության աստիճանի խորացմանը համընթաց, արտաքին օրինակարգությունը սկսեց քչություն անել՝ հավասարակշռելու համար աճող ներքին ոչ օրինակարգությանը։ Մի կողմից՝ հասարակության տարբեր շերտերի մեջ խորացավ դժգոհությունն ու ատելությունը, մյուս կողմից՝ ռեժիմի միակ կրող ՀՀԿ-ի ընկերակցությունից հրաժարվեցին նրա հետ կոալիցիա կազմած ուժեր՝ անցնելով ընդդիմադիր դաշտ։ Դրա անխուսափելի հետևանքը կարող էր լինել հասարակական ու քաղաքական շատ ավելի լայն հիմքի վրա համաժողովրդական միասնական ընդդիմացումը։ Անհրաժեշտ էր գտնել այդ համախմբումը խոչընդոտող, այն պառակտող նոր մի գործիք։ Վարչախմբի քաղաքական տեխնոլոգները որոշեցին, որ հասարակության ու քաղաքական դաշտի պառակտման համար արդյունավետ կարող է լինել «քաղաքական կողմնորոշման» հարցը։ Առաջին պլան նետվեց,  ակտիվացվեց «արևմտամետության» և «ռուսամետության» խնդիրը։ Այն վտանգավոր էր ոչ միայն որպես վարչախմբի դեմ պայքարը խոչընդոտող մի մեխանիզմ, այլև՝ որ անկախ դրանից՝ ամբողջ ազգի մեջ մի նոր, արհեստական, անիմաստ բաժանում էր առաջացնում։

Այդ վտանգն առաջինն արձանագրեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը 2012թ. դեկտեմբերի 22-ին Հայոց Համազգային Շարժման 17-րդ համագումարում։

«Ինձ մտահոգություն է պատճառում հետևյալ հանգամանքը. առանց այդ էլ մեր ազգի բաժանումները քիչ չէին, այսօր որոշանապատասխանատու մարդիկ փորձում են մի նոր բաժանում մտցել մեր ազգի մեջ, որն ավելի վտանգավոր է, քան մինչև հիմա եղած հակասությունները: Հիմնիվեր սխալ, բայց, ինչպես ասացի, վտանգավոր և շատ վնասակար։ Դա այն է, որ ուզում են մեր ազգը բաժանել արևմտամետների և ռուսամետների` շփոթելով բոլոր կատեգորիաները, շփոթելով այս հասկացությունների քաղաքական, արժեքային և գաղափարախոսական բաղադրիչները»:

Հետագա ընթացքը ցույց տվեց, որ մտահոգությունն ավելի քան տեղին էր։ Անկախ այն բանից, թե որոշակիորեն ո՞ր «անպատասխանատու մարդկանց» միջոցով էր մտցվում այդ բաժանումը, կասկածից դուրս է, որ ծրագիրը մշակված էր իշխանական խոհանոցում։ Ոմանք դա իրականացնում էին որպես պատվեր, հրահանգ, ոմանք ակամա կարող էին տրվել հոսանքին՝ որպես քաղաքական նորաձևություն։ Համենայն դեպս՝ այդ բաժանումն այսօր իր պառակտիչ դերով հօգուտ վարչախմբի աշխատող հիմնական գործոններից մեկն է։

Խնդրի լուծումը մեկն է. քաղաքական կողմնորոշման հարցադրումը պետք է հայտարարել ու համարել ոչ օրինակարգ։ Այն պետք է հանել ամեն տեսակի քննարկումներից։ Քաղաքականությամբ զբաղվող ու իրեն հարգող ամեն մի ուժ, անհատ, լրատվամիջոց, քաղաքագետ, վերլուծաբան, հրապարակախոս և այլն, ոչ թե պետք է շտապի որոշել իր տեղը պարտադրված այս երկընտրանքում, այլ արհամարհի այն։ Որևէ «...մետություն»՝ անհատից սկսած մինչև քաղաքական ուժի համար, ոչ թե պարտադիր, անխուսափելի համարվող մի հատկանիշ է, անգամ՝ պարծենալու առիթ, այլ՝ քաղաքական հայհոյանք ու խայտառակություն։ Հենց այդպես էր 1990-ականներին։ «Արևմտամետության» և «ռուսամետության» թեման Ս. Սարգսյանի ռեժիմի հիմնական զենքն է ժողովրդի ու քաղաքական դաշտի համախմբման դեմ։ Փակելով թեման՝ նրան զրկում ենք այդ զենքից։ 

 http://www.ilur.am/news/view/26126.html%20%20

Սահմանադրական կարգի վերականգնման բանալին

Իշխանափոխության, իսկ ավելի ճիշտ՝ ոչ օրինկարգ, հանցավոր այս իշխանության հեռացման ու սահմանադրական կարգի վերականգնման քաղաքական խնդիրը ժողովրդի մեծ մասի կողմից, 1998-ից ի վեր, գիտակցվել է մշտապես։ Այդ գիտակցումը, մասնավորապես՝ ընտրությունների շրջանում, համախմբել է հասարակությանը ռեժիմի դեմ։ Ճիշտ է՝ հնարավոր չի եղել հաղթահարել վարչախմբի ապօրինությունների պատնեշը, սակայն համախմբման, ընդվզման այդ ակտերը շատ կարեւոր դեր են խաղացել՝ թույլ չեն տվել, որ վարչախումբն իրեն պատի օրինակարգության շղարշով։ Մոտ 10 տարվա փորձով արդեն իսկ ակնհայտ էր, որ համապետական ընտրությունները, լինելով հանդերձ այդ խնդրի լուծման լավագույն առիթը, այնուամենայնիվ, բռնապետական ռեժիմի պայմաններում, քիչ են՝ հաջողության հասնելու համար։ Քաղաքական որեւէ ուժի նախընտրական պայքարը, որքան էլ կազմակերպված, գրագետ եւ հուժկու, չէր կարող հաջողությամբ պսակվել, եթե այն չվերածվեր իրական համաժողովրդական շարժման, ողջ ժողովրդի ընդվզման։ Հասարակության բոլոր խավերի, առկա քաղաքական ուժերի առավելագույն համախմբում, գերհամախմբում ապահովելը միայն կարող էր դառնալ հիմնական քաղաքական խնդիրը լուծելու ԲԱՆԱԼԻՆ։

2008 թվականի փետրվարի նախագահական ընտրությունների նախընթաց ամիսները նպատակաուղղված էին այդ գերհամախմբման՝ համաժողովրդական շարժման գոյացման ապահովմանը։ Դրան էին ուղղված Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի առաջին ելույթներում ռեժիմի էության՝ «ավազակապետության անատոմիայի եւ մեխանիկայի»՝ որքան մանրազնին ու գիտական, նույնքան հանրամատչելի ու համոզիչ բացահայտումները։ Բաց տեքստով դրան էին ուղղված նրա նույն ելույթների առանցքային ուղերձները հասարակական բոլոր խավերին, ընդհուպ՝ խոշոր գործարարներին։ Նույն նպատակն էին հետապնդում նրա գործնական հանդիպումները քաղաքական դաշտի բոլոր ներկայացուցիչների եւ ազդեցիկ անհատների հետ։ Համախմբման խնդիրը լուծվեց այն առավելագույն չափով, ինչքանով դա թույլ տվեց տվյալ պահին հասարակական խավերի, ազդեցիկ անհատների ու քաղաքական ուժերի պատրաստության աստիճանը։ Դա բավարար եղավ ընտրություններում ապահովելու Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի դե-ֆակտո հաղթանակը։ Սակայն արտաքին ուժերի կողմից ռեժիմին ցուցաբերված շահախնդիր հովանավորչության պայմաններում, մարտիմեկյան սպանդի ու պետական հեղաշրջման հետեւանքով հնարավոր չեղավ փաստացի հաղթանակը դե-յուրե արձանագրել։ Ընտրական գործընթացն այդ կերպ խաթարվեց, սակայն անհնար եղավ կասեցնել ձեւավորված Համաժողովրդական շարժումը, այն վերածվեց պերմանենտ քաղաքական գործընթացի, որ շարունակվում է առ այսօր։

Այնքանով, որքանով առ այսօր չի փոխվել իրավիճակը, չի փոխվել սահմանադրական կարգի վերականգնման եւ օրինակարգ իշխանության հաստատման հիմնական քաղաքական խնդիրը, անցած տարիներին եւ առ այսօր չի փոխվել նաեւ Հայ ազգային կոնգրեսի առանցքային մոտեցումը։ Խնդրի լուծման ԲԱՆԱԼԻՆ հասարակական բոլոր խավերի, քաղաքացիական նախաձեռնությունների, բնականոն քաղաքական գործունեության դաշտով շահագրգիռ քաղաքական ուժերի գերհամախմբումն է ռեժիմի դեմ։

Պետական մտածողությամբ պայմանավորված այս ելակետը կարելի է տասնյակ փաստերով ցուցադրել անցած տարիներին Հայ ազգային կոնգրեսի պաշտոնական փաստաթղթերում, Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի ելույթներում։ Ռեժիմի դեմ բոլորի համախմբման կոչ է արվել եւ քայլեր ձեռնարկվել թե՛ այն դեպքերում, երբ Կոնգրեսը, որպես քաղաքական ուժ, գտնվել է իր հզորության բարձրակետերում, թե՛ այն ժամանակ, երբ գտնվել է հարաբերական տեղատվության փուլերում։ Ռեժիմի հեռացման եւ սահմանադրական կարգի վերականգնման ԲԱՆԱԼԻՆ գոյացնելու համար Կոնգրեսը, հանուն գերնպատակի, պատրաստակամություն է հայտնել զիջումների ու կոմպրոմիսների։ Այստեղ բերենք ընդամենը երկու օրինակ։

Դեռ 2007 թ. աշնանը, առաջիկա նախագահական ընտրություններում իրեն նախագահի թեկնածու հռչակելով հանդերձ, Լեւոն Տեր Պետրոսյանը հայտարարեց. «Որպեսզի այլեւս ոչ մի կասկած չմնա, որ մենք հետապնդում ենք այլ նպատակներ, պաշտոնապես հայտարարում եմ նաեւ հետեւյալը. Հայաստանի Հանրապետության նախագահի պաշտոնը ստանձնելուց ուղիղ երեք տարի հետո ես պատրաստ եմ ընդմիշտ հեռանալ քաղաքականությունից՝ ձեզ հնարավորություն տալով լիովին ազատ եւ օրինական ընտրությունների միջոցով երկրի նոր Նախագահ ընտրել։ Ընդ որում՝ այդ ընտրություններին ես չեմ միջամտելու, դրանք անցկացնելու է Ազգային ժողովի նախագահը։ Երեք տարին ինձ անհրաժեշտ է՝ Ավգյան ախոռները մաքրելու եւ պետությունը նորմալ հիմքերի վրա դնելու համար» (Ելույթ 2007թ. նոյեմբերի 16-ի հանրահավաքում, «Վերադարձ», էջ 93)։ Ռեժիմի հեռացման եւ սահմանադրական կարգի վերականգնման բանալին գոյացնելու խնդիրը լուծելու համար նա նույնպիսի կոչով հասարակության տարբեր շերտերին եւ քաղաքական դաշտին դիմել է 2009 թ. սեպտեմբերի 18-ի հանրահավաքում՝ միավորվել Ս. Սարգսյանի հրաժարականի պահանջի շուրջ։ Եւ կրկին՝ ցրելու համար Կոնգրեսի կողմից «այլ նպատակ» հետապնդելու որեւէ մտավախություն, նա այս անգամ էլ խոստացել է նման համախմբմամբ Ս. Սարգսյանի հրաժարականի խնդիրը լուծելու դեպքում չառաջադրել իր թեկնածությունը։

Հայ ժողովրդի առջեւ կանգնած թիվ 1 քաղաքական խնդիրը հնարավորինս լայն համագործակցությամբ, միասնաբար լուծելու գիծն առանցքային է Կոնգրեսի խորհրդարանական խմբակցության գործողություններում։ Այդ գիծն առանցքային էր մարտի 1-ի հանրահավաքի, ըստ էության, բոլոր ելույթներում։ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի վերջին ելույթի հիմնական ուղերձն էլ 2007-ից ի վեր անթեք ձգվող քաղաքական այդ գծի վերջին մի հաստատումն էր. «Գաղտնիք չէ, որ Հայ ազգային կոնգրեսը, ինչպես նախկինում, այժմ էլ ձգտում է ամբողջական իշխանափոխության, այն է` արտահերթ նախագահական և խորհրդարանական ընտրությունների անցկացման` գիտակցելով միաժամանակ, որ այդ նպատակին միայնակ հասնել չի կարող, քանի որ դրա համար անհրաժեշտ է մյուս քաղաքական ուժերի աջակցությունը»։ Այս անգամ էլ՝ նկատի ունալով, որ  Հայաստանի թիվ 1 քաղաքական խնդրի լուծման ճանապարհին խորհրդարանական մյուս ընդդիմադիր ուժերը հակված են «հանգրվանային» տարբերակի (սկսելով կառավարության հրաժարականի պահանջից), «ճանապարհային քարտեզի» մշակման գործը թողեց չորս ուժերի քաղաքական կոնսուլտացիաներին. «Կոնգրեսը այս մոտեցումն էլ ընդունելի է համարում, և ամենևին չհավակնելով առաջատարի դերի՝ պատրաստ է, հանուն համերաշխության, իր ողջ կարողությամբ համագործակցել մյուս ուժերի հետ` կառավարության հրաժարականին հասնելու հարցում»։

***

Ոմանց կարող է թվալ, թե ներքին եւ արտաքին օժանդակությունից զրկված, աննախադեպ թուլացած ու խուճապի մատնված ռեժիմի հանդիման, 30-40 հազարանոց հանրահավաքի առջեւ, կարելի էր նաեւ այլ լեզվով խոսել։ Հայ ազգային կոնգրեսը երբեւէ այդ կերպ չի վարվել՝ գիտակցելով, որ Հայաստանի համար անսակարկելի անհրաժեշտություն է իշխանափոխությունն իրականացնել բացառապես անցնցում ու անարյուն , ինչի միակ երաշխիքը կարող է լինել ռեժիմի դեմ հասարակության լիակատար համախմբումը։ Բայց դա պայմանավորված է նաեւ մի երկրորդ հանգամանքով ու հեռահար պետական մտահոգությամբ։ Խոսքը պարզ իրավիճակի եւ պարզ իշխանափոխության մասին չէ։ Այս պայմաններում, եթե որեւէ առանձին ուժի անգամ հաջողվի որեւէ այլ կերպ (հատկապես՝ ոչ սահմանադրական ճանապարհով) հասնել ռեժիմի հեռացման, դա դեռ ապահով երաշխիք չէ սահմանադրականության եւ ժողովրդավարության վերջնական հաստատման եւ անխաթար ապագայի համար (հաստատող օրինակներ աշխարհի այսօրվա եւ պատմական փորձից կարելի է տասնյակներով բերել)։ Սահմանադրական կարգի վերականգնման եւ օրինակարգ իշխանության հաստատման մեջ պետք է իրենց նպաստն ու իրենց «արժեթղթերը» ունենան հասարակության բոլոր խավերը, քաղաքացիական նախաձեռնությունները, ընդդիմադիր քաղաքական ուժերը։ Այդ դեպքում այն կլինի բոլորի ձեռքբերումը՝ հավասարապես թանկ ու գուրգուրելի յուրաքանչյուրի, ողջ ժողովրդի համար։  Դա կլինի ոչ միայն ապահով երաշխիք, այլ նաեւ անմոռանալի մի դաս, որպեսզի այլեւս որեւէ մեկը չհանդգնի մտածել իշխանության հասնել այլ կերպ, քան օրինական ընտրությունների միջոցով, իշխանության միակ տիրոջ՝ ժողովրդի արդար քվեով։

http://www.ilur.am/news/view/25724.html