Մտորումներ ապրիլի 24-ին Ծիծեռնակաբերդից վերադառնալիս

Հերթական անգամ Ապրիլի 24-ի ամբողջ օրը չդադարեց մարդկային հոսքը դեպի Ծիծեռնակաբերդի Հայոց ցեղասպանության հուշարձան։

Հերթական անգամ ամեն մեկը համարեց, որ այդ այցելությամբ կատարեց իր ազգային պարտքը՝ անկախ այն բանից, թե ինչ մտորումներով ու զգացումներով անցավ այդ ճանապարհը։

Եւ հերթական անգամ ամեն մեկը մտքում որպես մխիթարանք արձանագրեց, թե դեռ ահագին մարդ կա Հայաստանում։ Մի քիչ «փորձագիտական» հայացքով նայողներն էլ հերթական անգամ արձանագրեցին, որ տարեցտարի, այնուամենայնիվ, նվազում է մարդկային հոսքը, շատ ավելի դյուրին և արագ է դառնում Կիևյան կամրջից մինչև հուշահամալիր հասնելը։

***

1877-78թթ. Ռուս-թուրքական պատերազմի հետևանքով Թուրքիան զգալի տարածքներ կորցրեց, այդ թվում՝ մի փոքր մաս էլ պատմական Հայաստանից։ Այդ փաստը և դրան գումարած՝ «Հայկական հարցի» հարուցումը, նշանակում էր, թե պատերազմական մի այլ առիթով նա կարող է կորցնել հսկայական մի տարածք՝ Արևմտյան Հայաստանի՝ հայ բնակչության հարաբերական մեծամասնություն ունեցող շրջանները։ Նման հեռանկարը կանխելու համար Թուրքիան իր համար ձևակերպեց այդ շրջաններից հայկական տարրի դուրս մղման քաղաքական ծրագիր։ Խնդիր էր դրված հայ բնակչության քանակը նվազեցնել այնքան, որ այն դադարի քաղաքական գործոն լինել ու քաղաքական վտանգ ներկայացնել։ Կամայականությունները, իրավական ու տնտեսական Ճնշումների խստացումները, մանր ու մեծ պարբերական կոտորածներն այդ նպատակն էին հետապնդում։ Այսինքն՝ Հայոց ցեղասպանությունը, մեծ հաշվով, սկիզբ առավ 1878 –ից՝ որպես զանազան մեթոդներով իր երկրից հայության դուրս մղման քաղաքականություն։ Այն իր վերջնական լուծմանը հասավ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին՝ մնացածների ֆիզիկական բնաջնջմամբ ու բռնագաղթով։ Հրեշավոր, ինչպես այն ժամանակվա, առավել ևս՝ այսօրվա միջազգային իրավունքի առումով դատապարտելի ու անթույլատրելի մեթոդներով Թուրքիան այդ կերպ իր համար լուծեց հսկայական մի տարածք կորցնելու քաղաքական վտանգի չեզոքացման խնդիրը։

***

Արդեն քանի տարի է, ինչ հանրաճանաչ մարդկանց հրապարակային խոսքերում, զանազան վերլուծություններում, լրագրողական նյութերում, սոցիալական ցանցերի օգտատերերի գրառումներում նույն «ցեղասպանություն» կամ դրա համարժեք՝ «ազգասպանություն», «սպիտակ եղեռն», «ներքին ցեղասպանություն» և այլ որակումներ ավելի ու ավելի հաճախ են օգտագործվում Հայաստանի այսօրվա իրականության համար։

Խոստովանենք, հայ մարդու համար դժվար է «ցեղասպանություն» բառն օգտագործել այլ կոնտեքստում, այլ  իրադարձությունների համար։ Դա բոլորի գիտակցության մեջ ի սկզբանե վերաբերում է 1915-ի մեկուկես միլիոն զոհերին, մի տեսակ՝ դարձել է դրա հատուկ անունը, թվում է, թե նույն բառն այլ առիթով օգտագործելը սրբապղծության նման մի բան է ու նսեմացնում է 1915-ի «արժեքը»։ Նույնիսկ 1895-96 թթ 300.000 կոտորածների համար այս բառը չի օգտագործվում։

Հիմա դա ազատ օգտագործվում է Հայաստանի այսօրվա իրողությունների համար։ Որովհետև այն, ինչ տեղի է ունենում Հայաստանում՝ իր կործանարար հետևանքներով, արդեն համեմատելի, իսկ որոշ դեպքերում՝ համարժեք է Հայոց ցեղասպանության հետևանքներին։

Դրա տակ, առաջին հերթին, նկատի է ունեցվում իշխող ռեժիմի քաղաքականության հետևանքով Հայաստանը քամող, ազգային աղետի վերածված արտագաղթը։ Իսկ արտագաղթը միայն թվեր, միայն մարդկանց քանակ չէ, ասենք՝ վերջին 6 տարում 300.000, տարեկան, միջին հաշվով՝ 50.000 մարդ։  Այդ թվի տակ երկրի բնակչության՝ հայաստանյան չափանիշներով 50%-ից ավելիի, իսկ միջազգային չափանիշներով՝ 90%-ից ավելիի դառն աղքատությունն է ու անլուր տառապանքը։ Այդ թվի տակ տգետ ու ագահ իշխանավորներից, չինովնիկական կամայականություններից, արհամարհանքից ու նվաստացումներից վիրավորված, կողոպուտից, իրավազրկությունից, ապօրինություններից տուժող՝ գործնականում ողջ բնակչությունն է՝ խեղված ճակատագրով։ Այդ թվի տակ մարդկանց ձեռներեցության ու ձեռնարկատիրության կաշկանդումն է։ Այդ թվի տակ անհեռանկարայնության անընդհատ թանձրացող մթնոլորտում բնակչության՝ ազգային մտածողության կորուստը և Հայաստանը լքելու ծրագիրը կամ երազանքն է։

Շրջեք գյուղերը, փոքր քաղաքները, ավանները՝ մարդազուրկ գյուղամեջեր, դատարկ փողոցներ, անժպիտ, ուրվական դարձած մարդիկ, ակնհայտորեն սակավ երիտասարդություն, կրկնակի, եռակի փոքրացած դպրոցներ։ Նայեք արտագաղթի թեկուզ պաշտոնական՝ իրականից կրկնակի փոքրացված, բայց արդեն ահասարսուռ թվերը։ Յուրաքանչյուրդ վիճակագրություն արեք ձեր շրջապատում՝ քանիսն են գնացել, քանիսն են պատրաստվում գնալ և քանիսն են երազում այդ մասին։

***

Հայաստանից արտագաղթը նույնպես քաղաքական ծրագիր է և քաղաքական նպատակ է հետապնդում։ Այդ ծրագիրը մտահղացվեց այն ժամանակ, երբ պարզ դարձավ, որ ավազակապետական ռեժիմի համար Հայաստանի բնակիչը, որպես «հեղափոխական»՝ վտանգ է ներկայացնում։ Սա դաժան, անսակարկելի ու հանրահայտ իրողություն է, եթե անգամ այդ փաստն արձանագրած չլիներ նախկին վարչապետ Տ. Սարգսյանը արտագաղթի մասին իր հայտնի ցինիկ խոսքում։ Այդ ծրագրով խնդիր դրվեց երկրի բնակչությունը սակավացնել այն աստիճան, որ այն այլևս քաղաքական վտանգ չներկայացնի ռեժիմի համար։ Ճիշտ այնպես, ինչպես 19-րդ դարի վերջում՝ Թուրքիայում։ Այս համեմատության մեջ, սակայն կան էական տարբերություններ.

Ա) Թուրքիայում ոճրագործ այդ ծրագիրը բխում էր երկրի ազգային շահերից և ազգային անվտանգության խնդիր էր։ Հայաստանում դրա նպատակը իշխանական շատ փոքրաթիվ մի խմբակի իշխանության պահպանումն  ու վերարտադրությունն է։

Բ) Շատ բան է գրվել Թուրքիայում ամբողջ 40 տարի հայության տարհանման ծրագիրն իրականացնող առաջին դեմքերի մասին, ծանրագույն մեղադրանքներ հարուցվել, սակայն, կարծես թե, այդ մեղադրանքների մեջ չի հիշվում, թե նրանք այդ ընթացքում անձնական շահ են հետապնդել ու անձնական աստղաբաշխական հարստություն կուտակել։ Նույնը չես ասի Հայաստանի կառավարիչների մասին։

Գ) Եթե 1878-ից ի վեր Աբդուլ Համիդը, ապա՝ երիտթուրքերը, մինչև 1915թ. կարողանային այնպիսի ինտենսիվությամբ հայությանը արտագաղթի մատնել իր հայրենիքից, ինչպես իր իշխանավարման 6 տարիների ընթացքում դա արեց Ս. Սարգսյանը, ապա 1915-ին Հայաստանում էլ հայ չէր մնա, և ֆիզիկական բնաջնջման տեսքով ցեղասպանության կարիք չէր լինի։ Եւ սա ընդդիմադիրի պատկերավոր ու չափազանցված քաղաքական խոսք չէ։ Սա թվաբանական փաստագրում է. տարեկան միջին հաշվով  50.000 արտագաղթի դեպքում Արևմտյան Հայաստանի 2 միլիոնից պակաս բնակչությունը 35 տարվա ընթացքում (1878-1914 թթ.) վաղուց սպառված կլիներ։ Այնպես որ՝ Ս. Սարգսյանի ռեժիմը, երկիրը դատարկելու, հայությանն արտագաղթի մատնելու իր ծրագրի գործադրման արդյունավետությամբ (մի կողմ դրած 1915թ.) գերազանցում է Աբդուլ Համիդի և երիտթուրքերի ռեժիմին։

***

Հիմա Ս. Սարգսյանը Հայաստանում դեռ ամենաբարձր պաշտոնն է զբաղեցնում։ Հրամանագրեր է ստորագրում, կառավարություն է կազմում, վարչապետ ու նախարարներ է նշանակում։ Ոմանք էլ դեռ լուրջ-լուրջ քննարկում են նրա նշանակումներն ու քայլերը։

http://www.ilur.am/news/view/28690.html