Քաղաքական եռամյա գործընթացը մտնում է եզրափակիչ փուլ

Հոկտեմբերի 10-ի հանրահավաքով ավարտվեց այն քաղաքական զարգացումների մի փուլը, որի ընդունված գիտական անվանումը «բուրժուա-դեմոկրատական հեղափոխություն» է, եւ նույն այդ հանրահավաքով սկսվեց դրա եզրափակիչ փուլը։

Տարբեր հասարակություններում եւ տարբեր ժամանակներում քաղաքական այսօրինակ զարգացումները տարբեր դրսեւորումներ են ունեցել՝ որքան ավելի ուշ՝ այնքան ավելի խաղաղ ու անցնցում։ Այնպես որ՝ այս անվանումը, մասնավորապես իր վերջին՝ «հեղափոխություն» բաղադրիչով, դարձել է պայմանական։ Հենց դա է պատճառը, որ այդ տերմինը, շարունակելով գոյատեւել գիտական բնագավառում, քաղաքական կյանքում ու հռետորաբանության մեջ շատ քիչ է օգտագործվում, դրան փոխարինում են այլ որակումներ։

Իսկ «բուրժուա-դեմոկրատական հեղափոխությունն» իր քաղաքական բովանդակությամբ այլ բան չէ, քան անցում անտրամաբանության, անհեթեթության աստիճանի հասած, արտադրողական ուժերը կաշկանդող, բնակչությանը անազատության մատնող, հաճախ երկիրը պազապես կործանման տանող պետական կառավարման բռնապետական ձեւից դեպի զարգացման, հզորացման ու բարգավաճման տանող ժողովրդավարական հասարակարգի։

* * *

Դժվարագույն եւ ամեն մի ժողովրդի համար ճակատագրական քաղաքական այս խնդիրը, բնականաբար, ոչ մի տեղ չի լուծվել ու չի կարող լուծվել միայն դժգոհ զանգվածների առկայությամբ ու նրանց ինքնաբուխ պոռթկմամբ։ Բայց նաեւ ոչ մի տեղ այս խնդիրը չի կարող լուծվել առանց պոռթկման պատրաստ դժգոհ ժողովրդական զանգվածների առկայության։

Ոչ մի տեղ այդ խնդիրը չի կարող լուծվել միայն բռնապետության պայմաններում կաշկանդված բուրժուազիայի՝ գործարար աշխարհի ջանքերով։ Բայց նաեւ ոչ մի տեղ այդ խնդիրը չի կարող լուծվել առանց գործարար աշխարհի, նրան ներկայացնող քաղաքական ուժի մասնակցության։

Սակայն խնդիրը չի կարող լուծվել նաեւ այս երկուսի ինքնին առկայությամբ եւ մեխանիկական գումարումով։ Պետք է քաղաքական ծրագրի ստեղծում եւ գործադրում՝ քաղաքական գործընթաց՝ ստանալու համար ոչ թե այս երկու ուժերի մեխանիկական գումարում, այլ քաղաքական մեկտեղում, քաղաքական գործոնի վերածում։ Ուստիեւ՝ ոչ մի տեղ այս խնդիրը չի կարող լուծվել առանց կարող, ունակ քաղաքական առաջնորդության։

Քաղաքական գործչի, քաղաքական գործընթացը նախաձեռողի ու ղեկավարողի առաջնային հատկանիշը, որպես հաջողության հասնելու երաշխիք, պետք է լինի ոչ թե ժողովրդահաճությունը, այլ անհրաժեշտության դեպքում նաեւ հասարակական պատկերացումներին հակադրվել կարողանալու եւ ուղղորդելու ունակությունը։

(Լինում է, երբ հասարակական բուռն դժգոհության ալիքի վրա հանդես են գալիս քաղաքական պատրաստությունից զուրկ ուժեր ու ղեկավարներ եւ, գայթակղվելով ամբոխահաճությամբ, տապալում են պատմականորեն տրված շանսը։ Անգամ եթե հաջողում են, ապա քիչ անց երկրին ու ժողովրդին բերում են աղետներ ու անդառնալի կորուստներ։ Հեռուն չգնանք՝ այդպիսին էին մեր հարեւան Վրաստանում՝ Գամսախուրդիայի, եւ Ադրբեջանում՝ Էլչիբեյի «հաջողությունները» 1990-ականների սկզբին։ Մեր պատմությունն էլ ունի ամբոխահաճության տրվելու ցավալի օրինակներ. 1918-20թթ. իշխանությունը հասարակական տրամադրություններին դեմ գնալու քաղաքական կամք չունենալու պատճառով է, որ կորցրեց 60-65 հազար քառ. կմ. տարածքով Հայաստան ունենալու եւ հաջորդներին փոխանցելու ռեալագույն շանսը)։

Ոչ թե տարբեր, այլ, կարելի ասել՝ հակադիր բաներ են՝ «գնալ հոսանքի առջեւից» եւ «առաջնորդել հոսանքը»։ Առաջին դեպքում գործելակերպի հիմքում ամբոխահաճությունն է, եւ պատասխանատվությունը մնում է «հոսանքի» վրա։ Երկրորդ  դեպքում՝ գործելակերպի հիմքում քայլերի ու գործողությունների արդյունավետ ծրագրավորումն է, ու դրանով իսկ՝ առաջնորդի կողմից քաղաքական պատասխանատվության ստանձնումը։ Եթե պատերազմում զինվորական կարգապահությունը ամենակարեւոր գործոններից մեկն է հաջողության հասնելու համար, ապա, թող ոչ մեկը չկասկածի, որ քաղաքական պայքարում հաջողության հասնելու համար նույնքան կարեւոր է քաղաքական կարգապահությունը։ Հենց այդ պատճառով է, որ հոկտեմբերի 10-ի հանրահավաքի իր ելույթում Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, Քառյակի առաջնորդների անունից ստանձնելով պատասխանատվությունը, շեշտեց քաղաքակա պայքարի այս աքսիոմը. «Տիրապետելով լիարժեք տեղեկատվության եւ ելնելով նպատակահարմարությունից, Քառյակի ղեկավարությունն է սահմանում շարժման ընթացքի արագությունը եւ հանրային միջոցառումների ժամանակացույցը։ Ուստի ձեզանից ակնկալվում է լիովին վստահել Քառյակին եւ ըմբռնումով մոտենալ նրա կայացրած որոշումներին, որովհետեւ առանց փոխադարձ վստահության, մեր ձեռնարկած լրջագույն գործը չի կարող հաջողությամբ պսակվել»։

* * *

Այն, որ Հայաստանում հաստատված բնույթով ավազակապետական բռնապետությունից ազատվելու քաղաքական գործընթացը այլ բան չէր կարող լինել, քան «բուրժուա-դեմոկրատական հեղափոխություն», արդեն ակնհայտ էր։ Ուստիեւ, հրապարակում ունեալով քաղաքական այդ գործընթացն ապահովելուն պատրաստ առաջին ուժը՝ դժգոհ ժողովրդական զանգվածները, Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը  2007թ. դեկտեմբերի 8-ի հանրահավաքում ընդարձակ կոչով դիմեց գործարար աշխարհին.

«Սիրելի ու հարգարժան ձեռներեցնե՛ր եւ գործարարնե՛ր, մինչեւ ե՞րբ պիտի հանդուրժեք ձեզ պատիվ չբերող այդ նվաստացումը, մինչեւ ե՞րբ պիտի հաշտվեք ձեր ստրկական վիճակի հետ։ Մի՞թե չեք հասկանում, որ ձեր ծառայամտությամբ դուք ամրապնդում եք խանական իշխանության հիմքերը եւ ստրկության դատապարտում մեր ողջ ժողովրդին, նաեւ՝ ձեր իսկ երեխաներին։ Մի՞թե չեք տեսնում, որ մենք կանգնած ենք բախտորոշ հասարակական վերափոխման շեմին, որի նպատակն է բացառապես քաղաքական պայքարի խաղաղ, օրինական միջոցներով վերականգնել երկրի սահմանադրական կարգը։ Մե՛նք չէ, որ ձեզ պետք է հորդորեինք միանալ համազգային նոր շարժմանը։ Դո՛ւք պիտի առաջնորդեիք այն եւ ժողովրդին տանեիք ձեր ետեւից։ Ի՞նչն է ձեզ խանգարում համախմբվել ու թոթափել բոլորի, այդ թվում՝ ձեզ համար ատելի խանական լուծը։ Ինչի՞ց եք վախենում։ Մի՞թե ավելի շատ բան ունեք կորցնելու, քան ժողովուրդը։ Ինչպե՞ս եք գիշերները քնում։ Արդյոք կարողանո՞ւմ եք նայել ձեր կանանց ու երեխաների աչքերին։ Ուստի քանի դեռ ուշ չէ, քանի դեռ չեք արժանացել ժողովրդի լիակատար քամահրանքին, ուղղեք ձեր մեջքը եւ վճռականորեն միացեք մեր շարքերին»։

 Ընդամենը չորս տարի անց, երբ կարեւոր որակական տեղաշարժեր ու փոփոխություններ էին կատարվել երկրի հասարակական-քաղաքական կյանքում, տնտեսական եւ այլ բնագավառներում, Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը 2011թ. նոյեմբերի 25-ի ելույթում արդեն դիմեց ոչ թե ընդհանրական գործարար աշխարհին, այլ որոշակի՝ այդ խավի շահերը ներկայացնող քաղաքական ուժին՝ «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցությանը։ Ճիշտ է՝ նա շեշտեց, որ իր խոսքը առայժմ ոչ թե համագործակցության առաջարկ է, այլ «քաղաքագիտական վերլուծություն կամ խորհելու նյութ», սակայն, իրականում հենց այդ պահից սկիզբ դրվեց այն քաղաքական գործընթացին, որի եռամյա անխաթար ընթացքի առաջին փուլի եզրափակիչ ակորդը հոկտեմբերի 10-ի հանրահավաքն էր։

(Հիշեցնենք, որ հիշյալ «քաղաքագիտական վերլուծությունը» հանրահավաքում ներկայացնելուց առաջ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը «բացեց մի փոքրիկ գաղտնիք». նա դա ներկայացնում էր՝ չունենալով Կոնգրեսի կենտրոնական գրասենյակի լիակատար համաձայնությունը (12 հոգուց դեմ էին երեքը- Ա.Ս.)։ Հենց այդ պատճառով էլ այն ներկայացնում էր իր անունից, իր պատասխանատվությամբ, որպես «քաղաքագիտական վերլուծություն»։

Առաջին անգամ չէր, որ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը ամենալայն լսարանի դեմ հանդես էր գալիս «դժվար մարսելի» թեմայով։ Ակտիվ մասնակիցները կհիշեն՝ այդպես էր 1988-90 թվականներին, այդպես էր նաեւ իր իշխանության տարիներին։ Նրա այս ելույթն էլ լուռ սառնությամբ ընդունեց հրապարակը. սառնությամբ՝ որովհետեւ ինչ-որ բան հակադրվում էր իրենց ունեցած պատկերացումներին, եւ լուռ՝ որովհետեւ յուրաքանչյուրին ճնշում էին սեփական փորձն ու վստահությունը հռետորի նկատմամբ։ Եւ, ինչպես 1988-ից ի վեր շաբաթներ, ամիսներ կամ տարիներ հետո մարսվել էին նրա «դժվար մարսելի» թեմաներով ելույթները, նույնը պատահեց նաեւ այս անգամ։ Դրա ապացույցը ոչ միայն հոկտեմբերի 10-ի հրապարակն էր, այլեւ տասնյակ հրապարակումները «քաղաքագիտական վերլուծությունն իրականություն դարձավ» արձանագրմամբ)։

Քաղաքական գործընթացը մտավ հաջորդ փուլ, ինչը Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի 2011-ի հիշյալ ելույթում ձեւակերպված է հետեւյալ կերպ. «Հավատացած եմ, որ Հայ Ազգային Կոնգրեսի եւ Բարգավաճ Հայաստանի համագործակցությունն ի զորու է արմատապես փոխել քաղաքական ուժերի դասավորությունը եւ լուրջ երաշխիք դառնալ թե՛ սահմանադրական կարգի վերականգնման եւ թե՛ ժողովրդի շահերից բխող անհրաժեշտ բարեփոխումների իրականացման համար»։

Հասկանալի է, որ քաղաքական հիշյալ գործընթացի հիմքում նաեւ «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության քաղաքական որակներն են։ Նա, մի կողմից՝ քաղաքական սառնասրտությամբ, մյուս կողմից՝ քաղաքական հետեւողականությամբ կարողացավ գալ ու ստանձնել պատմականորեն շատ կարեւոր մի դերակատարում, որ չէր կարող անել ուրիշ ոչ մի ուժ։ Հոկտեմբերի 10-ին հնչած խնդիրների միասնական լուծմամբ Հայաստանը կդառնա բոլորովին այլ երկիր, եւ ընդամենը տասնամյա ԲՀԿ-ն կարձանագրի իր՝ պատմականորեն ծանրակշիռ ավանդն այդ գործում։

Քաղաքական եռամյա գործընթացը մտնում է եզրափակիչ փուլ։ Այլեւս կասկածից դուրս է, որ հոկտեմբերի 24-ի հանրահավաքում կլինի այն քաղաքական ու քաղաքացիական ներուժը, այն էներգետիկան, որի պայմաններում «ամբողջական իշխանափոխության», «սահմանադրական կարգի վերականգնման», «արմատական փոփոխությունների իրականացման» խնդիրների լուծումը կդառնա միայն քաղաքական տեխնիկայի հարց։

http://www.ilur.am/news/view/36234.html