Ինչպես տապալել Ղարաբաղի հարցը կամ օգնել Ադրբեջանին

Մի քանի օր առաջ «Մոդուս վիվենդի» կետրոնի ղեկավար եւ քաղաքագետ ներկայացող Արա Պապյանը Ղարաբաղի հիմնախնդրի առիթով հետեւյալ նորագույն մտքերն է հայտնել.

1. Լեռնային Ղարաբաղի հարցում «արմատապես անհրաժեշտ է փոխել բանակցային գործընթացի և՛ հիմքը, և՛ սկզբունքները»։ Նա համարում է, որ բանակացություններում պետք է դադարել հենվել ինքնորոշման սկզբունքի վրա։
2. «... պետք է վերադառնանք այնպիսի միջազգային իրավունքի սկզբունքի, որը մեզ հնարավորություն է տալիս ամբողջ վերահսկվող տարածքը դիտարկել որպես Հայաստանի տարածք: Այդպիսի իրավական սկզբունքներից է Վիլսոնի «Իրավարար վճիռներ»-ը, որի մեջ ներառված է Ազգերի լիգայի 1920թ. փետրվարի 24-ի առաջարկ-զեկույցը, որտեղ հստակորեն նշված է, որ ԼՂՀ-ն հանդիսանում է Հայաստանի մաս»:

Հեղափոխական այս մտքերի առիթով անենք մի քանի արձանագրումներ։

Ընթերցողին կողմնորոշեու համար հենց սկզբից ասենք, որ «Վիլսոնի իրավարար վճիռները» միջազգային իրավունքի սկզբունք կոչելը մոլորեցնող հնարք է, թե, իբր, միջազգային մի սկզբունքը ընդամենը փոխարինվում է միջազգային հավասարազոր մի այլ սկզբունքով։ Վիլսոնի վճիռները վաղուց, ցավոք, ոչ մի կապ չունեն ժամանակակից, գործող միջազգային իրավունքի ու նրա սկզբունքների հետ։ Դրանք կարող են վերաբերել պատմական իրավունքի բնագավառին, եւ խոսքն էլ հենց դրա մասին է, ուստիեւ այդ հասկացությունն էլ կօգտագործենք մեր դիտարկումներում։

Լեռնային Ղարաբաղի՝ միջազգային հարաբերություններում այսօր գոյություն ունեցող խնդիրն սկիզբ է առել 1988 թվականի փետրվարի 20-ի՝ ԼՂԻՄ մարզխորհրդի հայտնի որոշմամբ։ Քանի դեռ կար ԽՍՀՄ-ը, այն իր լուծման մեխանիզմներով ներխորհրդային հարց էր, ԽՍՀՄ-ից հետո դարձավ միջազգային հարց։

Արդ, սկսած փետրվարի 20-ի հիշյալ որոշումից առ այսօր,Ղարաբաղի խնդրի հետ կապված՝ ԼՂԻՄ-ի, Հայաստանում Ղարաբաղյան շարժման, Հայաստանի բոլոր պաշտոնական փաստաթղթերը, որպես խնդրի լուծման ելակետ ու հիմք՝ անվերապահորեն ունեցել են եւ ունեն ԻՆՔՆՈՐՈՇՄԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔԸ (այն ամրագրված էր նաեւ ԽՍՀՄ սահմանադրությամբ)։

Ո՛չ Ղարաբաղում, ո՛չ Հայաստանում չի եղել որեւէ իշխանություն, իրավասու որեւէ պաշտոնյա, որը փորձի շեղվել այս գծից։ Եւ դա՝ ի հեճուկս հայ հասարակության, թերեւս, առավել մեծ, բայց միջազգային իրավունքին ու քաղաքական նրբություններին քիչ ծանոթ մասի, որի համար, բնականաբար, պատմական իրավունքի վկայակոչումը շատ ավելի հաճելի, դյուրամարս ու ականջ շոյող կլիներ, քան՝ արդի աշխարհում միջազգային իրավունքի նրբությունները։ Ո՛չ Ղարաբաղյան շարժումը, ո՛չ Հայաստանի ու Լեռնային Ղարաբաղի որեւէ իշխանություն չի տրվել այս հարցում ժողովրդահաճ երեւալու՝ որպես լուծման հիմք՝ պատմական իրավունքը վկայակոչելու գայթակղությանը։

Մյուս կողմից, այդ ամբողջ ընթացքում ադրբեջանական կողմն ամեն կերպ եւ հետեւողականորեն աշխատել է Ղարաբաղի հարցը ներկայացնել որպես Հայաստանի կողմից պատմական իրավունքի հիման վրա հողային պահանջատիրության դրսեւորում ու փորձել դրանում համոզել միջազգային հանրությանը։

Ինչո՞ւ են այդչափ հետեւողական եղել երկու կողմերը՝ յուրաքանչյուրն իր գծում։

Շատ պարզ պատճառով։ Միջազգային հարաբերությունների հարց դարձած Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը, բնականաբար, պետք է լուծվի այսօր գործող միջազգային իրավունքի շրջանակներում։ Վերջինս ընդունում է ազգերի ինքնորոշման սկզբունքը՝ որպես նմանօրինակ հարցերի լուծման պլատֆորմ։ Նույն միջազգային իրավունքը կտրականապես մերժում է պատմական իրավունքը, դրա վրա հենված հողային որեւէ պահանջատիրություն։ Եթե 1988 թվականից առ այսօր Ղարաբաղի կամ Հայաստանի որեւէ իշխանություն տեղափոխեր խնդիրը պատմական իրավունքի հարթություն, հաջորդ պահից Ղարաբաղի խնդիրը կարելի էր համարել փակված՝ հօգուտ Ադրբեջանի։

Հիմա՝ տեսական երկու հարցադրում:

Ենթադրենք՝ Հայաստանի հատուկ ծառայությունները խնդիր են դնում ադրբեջանական հասարակության մեջ տարածել այնպիսի պատկերացումներ, որոնք կնպաստեին Ղարաբաղի խնդրի՝ մեր ուզած ձեւով լուծմանը, եւ Ադրբեջանում գտնում են նման հանձնարարություն ստանձնող մարդիկ։ Ի՞նչ պետք է հանձնարարվեր նման մարդկանց։ Բնականաբար՝ ո՛չ Ղարաբաղի ինքնորոշման իրավունքը հիմնավորելն ու քարոզելը։ Դա անհնար ու անհեթեթ կլիներ։ Ընդհակառակը՝ նրանց պետք է հանձնարարվեր հանդես գալ կոշտ ազգայնական դիրքերից՝ որ Լեռնային Ղարաբաղի խնդիր ընդհանրապես գոյություն չունի, որ հայերին այսքան ժամանակ հանդուրժել են «Ադրբեջանի բնիկ տարածք» Ղարաբաղում, հիմա նրանց պետք է ոչնչացնել կամ պարզապես վռնդել այնտեղից։ Դա, անշուշտ, կշոյեր ադրբեջանական հասարակության ականջը։ Բայց դա նաեւ միջազգային ասպարեզում կաշխատեր հօգուտ Ղարաբաղի՝ ակնհայտ դարձնելով, որ Ղարաբաղը որեւէ կարգավիճակով չի կարող մնալ ու գոյատեւել Ադրբեջանի կազմում։ Եւ այսօր էլ հայկական կողմի՝ հօգուտ Ղարաբաղի անկախության հիմնավորումների մեջ անշրջանցելի են այսպիսի փաստարկերը, որ Ադրբեջանը առատորեն տվել է Սումգայիթից սկսած։

Հիմա ենթադրենք, թե Ադրբեջանի հատուկ ծառայություններն են  խնդիր դնում հայկական հասարակության մեջ տարածել այնպիսի պատկերացումներ, որոնք կնպաստեին Ղարաբաղի խնդրի՝ իրենց ուզած ձեւով լուծմանը, եւ Հայաստանում գտնում են նման հանձնարարություն կատարելու պատրաստ մարդիկ։ Ի՞նչ պետք է հանձնարարվեր նման մարդկանց։ Բնականաբար՝ ո՛չ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության օգտին քարոզելը։ Դա եւս անհնար ու անհեթեթ կլիներ։ Նրանց պետք է հանձնարարվեր տարածել այնպիսի համոզմունքներ, որոնք, հայ հասարակության համար ականջահաճո լինելով, կտրականապես մերժվում են միջազգային հանրության կողմից։ Եւ դա այլ բան չէ, քան՝ հարցի լուծումը պատմական իրավունքի հարթություն տեղափոխելը, ինչը եւ անում է Արա Պապյանը։

Հիմա՝ երկու առարկայական արձանագրում։

1. Նախ ասենք, որ, անկախ այն բանից, թե Ղարաբաղի մասին ի՞նչ գրված կլիներ Վիլսոնի իրավարար վճռում, այսօր դա անօգտագործելի է։

Բայց կարծես թե հիշյալ փաստաթղթում ոչինչ չի գրված Ղարաբաղի մասին։ Համացանցում մեր գտած երկու փաստաթղթերում՝ Վիլսոնի «Իրավարար վճռի» եւ Դաշնակից պետությունների Գերագույն խորհրդին  ուղղված՝ նրա պաշտոնական նամակում չհաջողվեց գտնել Ղարաբաղ բառը։ Վիլսոնի Պաշտոնական նամակն սկսվում է հետեւյալ տողով. «Գերագույն խորհրդի սույն թվականի ապրիլի 26-ի որոշմամբ ինձ փոխանցվեց պաշտոնական առաջարկ` որոշելու Թուրքիայիև Հայաստանի նորաստեղծ պետության միջև սահմանների խնդիրը»: Այսինքն՝ Վիլսոնը պետք է լուծեր միայն Հայաստան-Թուրքիա սահմանի խնդիրը։ Ու նրա վճիռն արտացոլող համապատասխան քարտեզն էլ հենց այդ սահմանն է ցուցադրում։ Վիլսոնի խնդիրը չէր որոշել Հայաստանի սահմանները նաեւ հարեւան մյուս երկրների՝ Վրաստանի, Ադրբեջանի, Իրանի հետ։ Այդ փաստաթղթերում չգտանք նաեւ որեւէ հիշատակություն «Ազգերի լիգայի 1920թ. փետրվարի 24-ի առաջարկ-զեկույցի» մասին, որում պիտի արձանագրված լիներ Ղարաբաղի՝ Հայաստանի մաս լինելը, եւ որը նույնությամբ պետք է զետեղված լիներ Վիլսոնի Վճռում (որտեղ երկու փաստաթղթերն էլ ներկայացված են որպես ամբողջական)։

2. Արա Պապյանի կենսագրականում  «Դիվանագիտական կարիերա» վերնագրի տակ

 կարդում ենք. «Երկար տարիներ աշխատել է ՀՀ ԱԳՆ-ում՝ զբաղեցնելով տարբեր պաշտոններ, այդ թվում եղել է ԱԳՆ բազմաթիվ վարչությունների քարտուղար և պետ։ Աշխատել է որպես քարտուղար Թեհրանում և Բուխարեստում: Հետագայում նշանակվել է որպես Հասարակության հետ կապերի վարչության պետ։ 2000-2006 թվականներին եղել է Կանադայում Հայաստանի արտակարգ և լիզոր դեսպան»։

Հետաքրքիր է՝ իր դիվանագիտական երկարամյա աշխատանքի ընթացքում Պապյանը երբեւէ պաշտոնապես Հայաստանի իշխանությանն առաջարկե՞լ է կամ հրապարակավ արտահայտվե՞լ է այն մասին, որ Ղարաբաղի հարցը ինքնորոշման իրավունքի հարթության վրա հետապնդելը սխալ է, եւ պետք է այն տեղափոխել պատմական իրավունքի հարթություն՝ ապավինելով Վիլսոնի իրավարար վճռին։ Թե՞ նրա «դիվանագիտական կարիերան» ավարտվել է հենց այն պահին, երբ այդպիսի մի զեկույց է ներկայացրել վերադասին։

http://www.ilur.am/news/view/55572.html